Η Συνεισφορά των ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ στην απόρριψη της Πρότασης του Κανονισμού της Ε. Επιτροπής για τους σπόρους των καλλιεργειών

Αθήνα, 13 Μαρτίου 2014

Του

Σταμάτη Λ. Σεκλιζιώτη

Γεωπόνου (ΑΠΘ) – Δρα Αρχιτέκτονα Τοπίου

(MPhil, PhD Birmingham UK)

Πρώην Β Γεωργικού Ακολούθου FAS/USDA (*)

(*) O Δρ Σ. Σεκλιζιώτης μεταξύ άλλων διακρίσεων, έχει τιμηθεί δύο φορές (2002 και 2009) με τα Βραβεία Αριστείας για το Αγροτικό Ρεπορτάζ (Honorary Awards «Excellence in Reporting») του Υπ. Γεωργίας των ΗΠΑ, USDA

«Η Συνεισφορά των ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ στην απόρριψη της Πρότασης του Κανονισμού της Ε. Επιτροπής για τους σπόρους των καλλιεργειών»

Ανακοίνωση & Σχολιασμός

Μετά την απόρριψη της Πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του σχεδίου για μια νέα νομοθεσία (Κοινοτικός Κανονισμός) περί το «φυτικό αναπαραγωγικό υλικό» (γνωστή ως “seed  regulation” ή «κανονισμός για τους σπόρους») από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Τρίτη 11 Μαρτίου 2014 με 650 ψήφους κατά και μόνον 15 ψήφους υπέρ,

Οφείλουμε να κάνουμε τα παρακάτω σχόλια:

-    Οι διαβουλεύσεις γύρω από την Πρόταση Κανονισμού που απορρίφθηκε στο Ε. Κοινοβούλιο διαρκούν πολλούς μήνες (από τον Μάρτιο του 2013).
-  Σε όλη τη διάρκεια, η ελληνική κοινότητα των γεωπόνων επιστημόνων, οι περιβαλλοντικοί φορείς, οικολογικές οργανώσεις, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις γύρω από τα αγροτικά και την αγροτική βιοποικιλότητα, κάποιες ευαισθητοποιημένες αγροτικές τοπικές κοινωνίες και σύλλογοι,  προέβαλαν ανοικτα τις θέσεις τους, εξέφραζαν τις επιφυλάξεις τους και κατήγγειλαν τις «κρυμμένες σκοπιμότητες» της πρότασης.
-  Δυστυχώς τα κόμματα δεν φρόντισαν να ενημερωθούν για τις εξελίξεις, δεν εξέπληξαν θετικά τους πολίτες και δεν πήραν θέσεις για το θέμα. Στερούνται τραγικά της δυνατότητας να παρακολουθούν τα δρώμενα γύρω από τη βιοποικιλότητα ενώ οι ευρωβουλευτές τους, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δείχνουν να μην  μελετούν και να μην ασχολούνται σε βάθος και με συνέχεια.     
- Η πολιτεία μέσω ΥΠΕΚΑ, ΥΠΑΑΤ, ΥΠΕΞ, Υπ. Υγείας και εξαρτώμενων Οργανισμών, δεν εξεδήλωσαν και ουδέποτε δημοσιοποίησαν επίσημες και «καθαρές» θέσεις για το σχέδιο του Κανονισμού. Δεν είναι άλλωστε γνωστό αν είχαν «θέσεις» να τις παρουσιάσουν. Είχαν όμως την υποχρέωση να ενημερώνουν τους έλληνες αγρότες, τους καταναλωτές και την επιστημονική κοινότητα αλλά και να φροντίσουν να ενημερώνονται απ’ αυτούς.  
-   Σε θέματα «βιοποικιλότητας και βιοτεχνολογίας» την ελληνική πολιτεία την διακρίνει μία ιδιάζουσα (πρωτόγνωρη) συμπεριφορά, σαφώς διαφοροποιημένη από εκείνη προ τετραετίας και παλαιότερα. Το αρνητικότερο χαρακτηριστικό της «νέας συμπεριφοράς» είναι να μαθαίνονται ποιες είναι οι θέσεις και οι αποφάσεις της, όταν είναι πλέον πολύ αργά. Προηγείται η γνωστοποίηση των τοποθετήσεων της στα ευρωπαϊκά όργανα, ενώ δευτερευόντως απασχολεί η εντός της χώρας ενημέρωση φορέων και κοινωνίας (είτε πρόκειται για τον κανονισμό των «σπόρων» είτε για την έγκριση Γενετικά Τροποποιημένων Ποικιλιών προς εμπορία ή καλλιέργεια σε ευρωπαϊκό έδαφος). Νωπό παράδειγμα οι θέσεις Έλληνα υπουργού ο οποίος καταψήφισε μεν την πρόταση για έγκριση της καλλιέργειας του μεταλλαγμένου καλαμποκιού 1507, αλλά με την ιδιότητά του ως προεδρεύων του Συμβουλίου Γενικών Υποθέσεων, δεν ζήτησε την απόσυρση της πρότασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όλα αυτά μαθεύτηκαν, αφού συνέβησαν.    - Οι «ΓΕΩΠΟΝΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» με επαναληπτικές παρεμβάσεις τους και με αποκορύφωμα το πρόσφατο υπόμνημα του Γεωπόνου (ΓΠΑ) Ευάγγελου Αβδελά προς όλους του έλληνες Ευρωβουλευτές ανεξαιρέτως, επιλεκτικά δε και προς λοιπούς Ευρωπαίους Μέλη του Ε. Κοινοβουλίου, φρόντισαν να προειδοποιήσουν εγκαίρως και να ενημερώσουν με επιστημονική διαύγεια και με καταληπτά από όλους επιχειρήματα για το «ύποπτο» περιεχόμενο του Κανονισμού που τέθηκε σε ψηφοφορία.
-   Οι απόψεις των «ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ», μεταξύ των πρωτοπόρων σ’ αυτή την εκστρατεία για την υπόθεση προστασίας της γεωργικής  βιοποικιλότητας του τόπου και όχι μόνον, δεν έτυχαν της αναγκαίας προσοχής και μεταχείρισης από τα μέσα ενημέρωσης.
-  Την Τετάρτη 12 Μαρτίου 2014, και μετά την ψηφοφορία και απόρριψη της πρότασης του Κανονισμού από το Ε. Κοινοβούλιο, και όταν πλέον οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ανακοίνωσαν την «επιτυχή έκβαση» της ψηφοφορίας, τότε μόνον και για πρώτη φορά τα μέσα ενημέρωσης εδέησαν να αφιερώσουν χρόνο στο γεγονός, χωρίς την παραμικρή αναφορά στους «ΓΕΩΠΟΝΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» και για καμία άλλη επιστημονική οργάνωση, οι θέσεις των οποίων «προηγούνταν της ψηφοφορίας» επί μήνες. Φρόντισαν να δημοσιοποιήσουν τις θέσεις των Ευρωβουλευτών στα κεντρικά δελτία ειδήσεων (συγκεκριμένων κομμάτων) και καλώς έπραξαν, αλλά σε ολόκληρη την περίοδο που προηγήθηκε, αγνόησαν προκλητικά τις θέσεις και τις απόψεις ελλήνων επιστημόνων μέσα από συνέδρια, ημερίδες, εκδηλώσεις, υπομνήματα, δημοσιεύσεις κλπ, θέσεις και υλικό που ήταν διαθέσιμα, των οποίων έκαναν ευρύτατη χρήση οι ευρωβουλευτές. Οι πολιτικοί ήταν για μια αφορά ακόμη οι τελικοί εισπράκτορες της δημοσιότητας και των «μπράβο».
-  Το πλήρες υπόμνημα των «ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» προς την Ευρωβουλή για την «απαράδεκτη» πρόταση Κανονισμού της Ε. Επιτροπής, έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο από την 21^η Ιανουαρίου 2014 με πλούτο επιχειρημάτων, αποκαλυπτικά στοιχεία και προειδοποιήσεις προς κάθε κατεύθυνση χωρίς τα εγχώρια μέσα ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά, να κάνουν την αναμενόμενη χρήση και αναφορές.      
(βλ.: http://worldagronomists.blogspot.gr/2014/01/blog-post.html).
- Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης τείνουν να αγνοούν (ενίοτε και να περιφρονούν) κατά σύστημα την επιστημονική κοινότητα το τόπου ή να ενεργούν επιλεκτικά με «ρατσιστική διάθεση» υπέρ των επιστημόνων και των επιστημονικών επιτυχιών εκτός συνόρων, αδιαφορώντας για την εντός των συνόρων επιστημονική οικογένεια και δράση. Πολλά τα παραδείγματα μετάκλησης ξένων ειδικών και περιθωριοποίησης των «εντός της χώρας». Τα μέσα δίνουν πρώτη προτεραιότητα και χρόνο σε προαποφασισμένη ειδησεογραφία και θεματολογία δευτερεύουσας σημασίας, πάντοτε σε βάρος (και με εχθρική διάθεση) της «άλλης ενημέρωσης» που ωφελεί.         

        

Τα γεγονότα μέχρι σήμερα και τι έπεται:

Η απόρριψη

Η Πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια νέα νομοθεσία (Κοινοτικός Κανονισμός) περί το «φυτικό αναπαραγωγικό υλικό» (γνωστή ως “seed  regulation” ή «κανονισμός για τους σπόρους»), απορρίφτηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Τρίτη 11  Μαρτίου 2014  με 650 ψήφους κατά και με μόνον 15 υπερ. Σε αντίθετη περίπτωση μια τέτοια πρόταση θα έδινε υπερεξουσίες στην  Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα άφηνε τις Χώρες Μέλη της ΕΕ τελείως ανήμπορες να παρεκκλίνουν από μια ανελαστική κοινοτική νομοθεσία ώστε να καλύψουν τις τοπικές τους ανάγκες. Την πρόταση κανονισμού επιχείρησε να περάσει η Κομισιόν, μέσω του αρμόδιου επιτρόπου Υγείας Τόνιο Μποργκ ο οποίος κατηγορήθηκε ευθέως για ενδοτικότητα έως και συναλλαγή με πολυεθνικές εταιρίες παραγωγής και εμπορίας σπόρων.

Η βιομηχανία των «σπόρων»

Ο νέος Κανονισμός θα έδινε στις πολυεθνικές το μονοπώλιο των σπόρων με αποτέλεσμα να χαθούν οι παραδοσιακές ποικιλίες, επιβάλλοντας πολυέξοδες διαδικασίες, «εξόφθαλμα» απαγορευτικές για τους ερασιτέχνες αλλά και τους επαγγελματίες παραγωγούς να χρησιμοποιούν και να ανταλλάσουν «ντόπιες ποικιλίες» μη εγγεγραμμένες σε καταλόγους ποικιλιών, ενώ απειλούσε τη βιοποικιλότητα σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό έδαφος ιδιαίτερα σε γεωγραφικά διαμερίσματα όπως η Ελλάδα με μία από τις πιο πλούσιες βιοποικιλότητες στον πλανήτη. Οι στόχοι ήταν εμφανείς από την πρώτη στιγμή που κοινοποιήθηκε το σχέδιο της πρότασης και αφύπνισαν την επιστημονική κοινότητα και τις αγροτικές κοινωνίες πρωτύτερα από κάθε δημόσια αρχή και πολιτικό σχηματισμό, και σκόπευαν να εξυπηρετήσουν μόνο την βιομηχανία σπόρων, η οποία θα ήταν και οι μόνη που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις δαπανηρές διαδικασίες και απαιτήσεις του κανονισμού.

Η αμφισβήτηση στο Ευρωκοινοβούλιο

Με αυτή την απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκδηλώνεται και η έντονη δυσαρέσκειά προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία απέτυχε πλήρως να ικανοποιήσει τον αντικειμενικό σκοπό του νέου Κανονισμού που ήταν η απλοποίηση των κανόνων και η προώθηση καινοτομιών. Επίσης προκάλεσε ερωτηματικά και μεγάλη αμφισβήτηση μεταξύ των Μελών του Ευρωκοινοβουλίου, η προσπάθεια συγχώνευσης 12 οδηγιών σε έναν κεντρικό Κανονισμό, χωρίς περιθώρια ελιγμών για τα Κράτη Μέλη ώστε να ορίζουν μόνα τους τις ανάγκες τους.

Η άρνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η συνέχεια

Είχε ήδη προηγηθεί η απόρριψη του Κανονισμού από τις κοινοβουλευτικές επιτροπές Περιβάλλοντος και Γεωργίας του Ε. Κοινοβουλίου. Παρά την απόρριψη η Ε. Επιτροπή αρνήθηκε να αποσύρει την πρότασή της, μέχρι που οι ευρωβουλευτές απέρριψαν στο σύνολό του το νομοσχέδιο «της πρώτης ανάγνωσης».

Το νομοσχέδιο θα εξετάσει στη συνέχεια το Συμβούλιο. Αν το Συμβούλιο ταχθεί επίσης υπέρ της καταψήφισης του νομοσχεδίου, η νομοθετική διαδικασία θα ολοκληρωθεί. Το Συμβούλιο έχει τη δυνατότητα να τροποποιήσει την αρχική πρόταση της Επιτροπής. Στην περίπτωση αυτή, το Κοινοβούλιο μπορεί είτε να απορρίψει τις τροπολογίες του Συμβουλίου στο στάδιο «της δεύτερης ανάγνωσης» - και έτσι να δώσει μια και καλή τέλος στο νομοσχέδιο - είτε να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο σχετικά με την τελική διατύπωση της νέας νομοθεσίας για το φυτικό αναπαραγωγικό υλικό.

Βιώνουμε την αναγκαστική στροφή της «εθνικής» αγροτικής πολιτικής ;

Οι εξελίξεις των τελευταίων δύο ετών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο που σχετίζονται γενικώς με την τύχη της Αγροτικής πολιτικής σε μία διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 (βλ.: νέα ΚΑΠ) και ειδικότερα με την Βιοτεχνολογία, τα θέματα Αγροτικής Βιοποικιλότητας και Περιβάλλοντος, των Ενισχύσεων, το ενδοκοινοτικό Εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων, τις συμφωνίες και υποχρεώσεις προς τρίτες χώρες, κλπ, είναι ταχύτατες και συνεχώς διαφοροποιούνται και μετατοπίζονται. Επίσης «εν μέσω κρίσης» με τις ευρύτερης κλίμακας παρεμβάσεις και αφόρητες πιέσεις των δανειστών και της τρόικα για συρρίκνωση κάθε πτυχής εθνικής πολιτικής στα κράτη Μέλη του νότου, δεν γλυτώνει ούτε ο γεωργικός τομέας και δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι οι τάσεις στην αγροτική πολιτική σε εθνικό επίπεδο εξελίσσονται να είναι ακόμη περισσότερο εξαρτημένες (και συμμορφούμενες) από ξένη και μη εθνική βούληση, είτε αυτή επιβάλλεται (επιτυχώς ή ανεπιτυχώς) από την ΕΕ, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), τον ΟΟΣΑ ή τις πολυεθνικές του αγροδιατροφικού τομέα.

Οι «ΓΕΩΠΟΝΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» πιστεύουν ότι:

Η πρωτογενής παραγωγή, το συνεχώς ανανεώσιμο «χρυσάφι» της ελληνικής γης που ακούει στο όνομα «αγροτική βιοποικιλότητα», το πλούσιο αγροτοπίο της, οι ντόπιες ποικιλίες φυτών και φυλές ζώων και η παραδοσιακή διατροφή (φάρμακο…) είναι οι αλληλένδετοι «ποιοτικοί κρίκοι» που απειλούνται, αλλά αυτοί είναι που συμβάλλουν περισσότερο από κάθε άλλο εθνικό πόρο στην αγροδιατροφική μας αυτάρκεια, την περιβαλλοντική αναβάθμιση της χώρας, τον «ποιοτικό και τον θεραπευτικό» τουρισμό και τις τοπικές οικονομίες. Όταν αλλοιωθεί έστω και μία από αυτές τις ποιότητες με τις επιπόλαιες έως ανύπαρκτες «εθνικές» πολιτικές που οδηγούν π.χ. στην εξαφάνιση των ντόπιων ποικιλιών και φυλών, στην ελεύθερη χρήση των Γενετικά Τροποποιημένων καλλιεργειών ή στην συνεχιζόμενη δυστυχώς εγκατάλειψη γόνιμης και παραγωγικής γης, χωρίς να συγκινείται κανένας, το παιγνίδι για τον τόπο φαντάζει σίγουρα χαμένο….

Άπαντες αναγνωρίζουν την ανανεωσιμότητα του ελληνικού ποιοτικού αγροτικού προϊόντος και την αναπτυξιακή του διάσταση ώστε να συντηρεί και τον αστικό πληθυσμό και την ύπαιθρο ζωντανή, αλλά όλα συνεχίζουν να μένουν σε επίπεδο ακαδημαϊκής κουβέντας και ενοχλητικής απραξίας με πολλά «πρέπει» και αμέτρητα «χρειάζεται»   

Η απόρριψη του Κανονισμού παραμένει ως μία ευχάριστη εξέλιξη στα ευρωπαϊκά δρώμενα και ζωντανό παράδειγμα «αφύπνισης» μέσα από την επιστημονική επιχειρηματολογία και την ενεργό δράση. Ο δρόμος θα είναι ακόμα πιο τραχύς και μακρύς μέχρι το τέλος. Οι «ΓΕΩΠΟΝΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» δήλωσαν παρόντες, πρωτοστάτησαν και έκαναν το αυτονόητο.       

Το γάλα, ο ορισμός του «φρέσκου», οι κίνδυνοι, η ανυπαρξία βούλησης για προστασία του καταναλωτή – και «το φτηνό είναι και ακριβό»

Το γάλα, ο ορισμός του «φρέσκου», οι κίνδυνοι, η ανυπαρξία βούλησης για προστασία του καταναλωτή – και «το φτηνό είναι και ακριβό»

Του

Σταμάτη Λ. Σεκλιζιώτη

Γεωπόνου (ΑΠΘ) – Δρα Αρχιτέκτονα Τοπίου

(MPhil, PhD Birmingham UK)

Πρώην Β Γεωργικού Ακολούθου FAS/USDA (*)

(*) O Δρ Σ. Σεκλιζιώτης μεταξύ άλλων διακρίσεων, έχει τιμηθεί δύο φορές (2002 και 2009) με τα Βραβεία Αριστείας για το Αγροτικό Ρεπορτάζ (Honorary Awards «Excellence in Reporting») του Υπ. Γεωργίας των ΗΠΑ, USDA

Οι εξελίξεις της παραγωγής

Την 1η  Απρίλιου του 2015 σταματά το καθεστώς των ποσοστώσεων παραγωγής γάλακτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναλυτές αναφέρουν ότι (βλ. Έκθεση των Ernst & Young & τα Συμπεράσματα του Σεπτεμβρίου 2013 στις Βρυξέλλες σε συνέδριο της ΕΕ), η κατάργηση των ποσοστώσεων θα επηρεάσουν ελάχιστα την παραγωγή γάλακτος στην ΕΕ στο άμεσο μέλλον, αλλά βραχυπρόθεσμα θα προκαλέσει μικρής κλίμακας αλλαγές στον κλάδο γαλακτοκομικών προϊόντων στην ΕΕ. Αναμένεται μετά το 2015 αύξηση της παραγωγής της τάξεως του 5%, ενώ ο τιμές παραγωγού (στο κτήμα) θα πέσουν κατά 10% περίπου (εκτιμήσεις). Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι η αστάθεια των τιμών θα είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν οι γαλακτοπαραγωγοί μετά την κατάργηση των ποσοστώσεων. Σύμφωνα με τις αναλύσεις που δημοσιεύονται, οι χαμηλότερες τιμές και οι μεγαλύτερες διαθεσιμότητες σε γάλα θα οδηγήσουν στην παραγωγή περισσότερων ποσοτήτων γαλακτοκομικών προϊόντων, άρα μεγαλύτερη προσφορά για εξαγωγές, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει και πτώση των διεθνών τιμών.

Προβλέψεις του 2012 της Δ/σης Γεωργίας της ΕΕ (DG Agri) για την επόμενη 10ετία (μέχρι και το 2022) μιλούν για αύξηση της παραγωγής και των εξαγωγών, κυρίως των ευρωπαϊκών τυριών και του αποβουτυρωμένου γάλακτος σε σκόνη (skim milk powder ή SMP) που θα φτάσουν να καλύπτουν περί το 32% της παγκόσμιας ζήτησης που εμφανίζεται αυξημένη. Το πλήρες γάλα σε σκόνη (whole milk powder ή WMP) θα παρουσιάσει πτώση λόγω της αυξημένης ανταγωνιστικότητας από χώρες της Ωκεανίας, ενώ τα ευρωπαϊκά βούτυρα θα παραμείνουν ασυναγώνιστα λόγω της απόστασης μεταξύ των ευρωπαϊκών και των διεθνών τιμών.  

Περισσότερα για τη συνάντηση των Βρυξελλών του Σεπτεμβρίου 2013 παρουσιάζονται στη σελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: http://ec.europa.eu/agriculture/events/dairy-conference-2013_en.htm

Οι Ευρωπαϊκές ενώσεις παραγωγών γάλακτος από τον Μάρτιο του 2013 ζητούν από την ΕΕ να μην υπάρξουν άλλα εμπόδια που θα αποθαρρύνουν νέους αγρότες να ασχοληθούν με την αγελαδοτροφία, όταν ήδη ο πληθυσμός των αγροτών του κλάδου εμφανίζεται γερασμένος και οι ανταγωνιστικές χώρες εκτός της ΕΕ κάνουν συνεχώς επενδύσεις στην γαλακτοπαραγωγή. Τις ίδιες απόψεις εκφράζει και ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Εμπόρων Γαλακτοκομικών προϊόντων (EUCOLAIT) ο οποίος έχει ήδη παρέμβει με προτάσεις για την νέα ΚΑΠ (2014-2020). Υπάρχει η κοινή άποψη στην ΕΕ ότι διεθνώς οι αγορές του κλάδου διευρύνονται με παράλληλη αύξηση της ζήτησης πράγμα που σημαίνει ότι οποιαδήποτε «περιοριστικά μέτρα» στην Ευρώπη για μείωση της παραγωγής θα ευνοήσουν μόνο τους ανταγωνιστές της.    

Στο μεταξύ, σύμφωνα με το Αμερικανικό Υπ. Γεωργίας USDA (Υπηρεσία Εξωτερικών Υποθέσεων Γεωργίας, ή FAS) οι αποδόσεις σε γάλα των ευρωπαίων αγελάδων εμφανίζει αυξητική πορεία, όχι όμως και ο πληθυσμός των αγελάδων ο οποίος παρουσιάζει πτώση τα 3 τελευταία χρόνια, περίπου κατά μισό εκατομμύριο κεφαλές. Η αύξηση όμως της παραγωγικότητας του ζωικού κεφαλαίου που μένει για να παράγει είναι αισθητή και μετρίσιμη, γεγονός που θα συμβάλλει προσθετικά στις αναμενόμενες αυξημένες παραγωγές μετά την κατάργηση των ποσοστώσεων. Στη Σουηδία καταγράφονται οι υψηλότερες αποδόσεις σε ευρωπαϊκό έδαφος με 8000 κιλά/έτος και πλέον, και ακολουθούν οι Φινλανδία, η Δανία και η Ολλανδία (με 7-7500 κιλά) ενώ προς το τέλος της κατάταξης βρίσκεται και η Ελλάδα με 4000-4500 κιλά.

Το ισοζύγιο γάλακτος στην ΕΕ και στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές η προσφορά και κατανάλωση γάλακτος σε υγρή μορφή στην ΕΕ-27 για την τρέχουσα εμπορική περίοδο 2013-2014, έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

Σύνολο αγελάδων στη παραγωγή:   22,7 εκατομμύρια κεφαλές

Παραγωγή «φρέσκου» γάλακτος:   144,3 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι (ΜΤ)

Εξαγωγές γάλακτος σε υγρή μορφή εκτός ΕΕ:   282.000 ΜΤ

Κατανάλωση εντός της ΕΕ:   34 εκατομμύρια ΜΤ

Πρώτη ύλη για την ευρωπαϊκή γαλακτοβιομηχανία & τυροκομία:  110 εκατομμύρια ΜΤ

Εισαγωγές γάλακτος από τρίτες χώρες εκτός ΕΕ-27, αμελητέες: περί τους 5000 τόνους (ΜΤ)…

Σύμφωνα με τον ΕΛΟΓΑΚ, η χώρα μας παράγει σήμερα περί τους 600.000 τόνους αγελαδινού. Για το 2013 εμφανίζεται πτώση της τάξεως του 5.8% σε σχέση με το 2012, αλλά καταγράφεται και συνεχής πτώση παραγωγής και αριθμού παραγωγών για την 10ετία 2003-2013, αντίθετα με την Κοινοτική ποσόστωση που έχει ανέλθει στους 869.589 τόνους (υπάρχει δηλαδή ένα άνοιγμα των 265.000 τόνων ανάμεσα στην παραγωγή και την ποσόστωση). Οι τιμές παραγωγού ήταν στα 0,4465 € (το 2012) και στα 0,4551 € (το 2013).

Η Ελλάδα εισάγει κάθε χρόνο άλλους 300.000 ΜΤ γάλα από την ΕΕ σε διάφορες μορφές και αρκετές ποσότητες από γειτονικές βαλκανικές χώρες σε μια προσπάθεια να «πιστοποιεί» και να βαφτίζει το γάλα είτε ως «φρέσκο», είτε και ως «ελληνικό»….. Το 45% περίπου του εισαγόμενου είναι πλήρες γάλα (whole milk) το οποίο στην στατιστική ονοματολογία αναφέρεται ως «fresh» (φρέσκο)….!!!!!.  Το 41% είναι γάλα εβαπορέ (αφού έχει αφαιρεθεί το 60% του νερού από το φρέσκο γάλα…), ένα 7% είναι αποβουτυρωμένο και άλλο ένα 7% διάφορα άλλα γάλατα, πλήρη και συμπυκνωμένα, σκόνες, κλπ. Η ποσότητες αυτές αντιστοιχούν σε μια αγορά (εντός της χώρας μας) της τάξεως των 337 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, θα έλεγε κανείς «παράδεισο» των ευρωπαίων εμπόρων αγελαδινού γάλακτος ο οποίος όλο και μεγαλώνει όσο εγκαταλείπεται η ελληνική αγελαδοτροφία (συνειδητά ή ασυνείδητα, με τεράστιες πάντως πολιτικές ευθύνες από εντάξεως στην ΕΕ.….). 

Ποιος όμως είναι ο ορισμός του φρέσκου γάλακτος ;

Εδώ υπάρχουν διάφοροι ορισμοί και εξαρτάται από το τι εννοούμε με τους όρους «γνήσιο», «φρέσκο», «νωπό», «ανεπεξέργαστο», κλπ. Ο ορισμός που επικρατεί στις περισσότερες χώρες όπου η αγελαδοτροφία στηρίζεται στις χορτονομές και τις βοσκές και λιγότερο στις συμπυκνωμένες τροφές…. είναι ότι:

 «το φρέσκο γάλα προέρχεται από αγελάδες βοσκής, περιέχει όλο το λίπος, δεν έχει υποστεί την οποιαδήποτε επεξεργασία, είναι νωπό και μη ομογενοποιημένο»….. 

Η γενική πάντως άποψη που επικρατεί είναι ότι το φρέσκο, νωπό ή ανεπεξέργαστο γάλα (που δεν έχει υποστεί παστερίωση, ούτε καν ήπια παστερίωση, γνωστό και ως “raw milk” κατ’ άλλους «φρέσκο ημέρας») έχει διάρκεια ζωής μικρότερη της μιας εβδομάδας. Υπάρχουν υποστηρικτές του «ότι η διάρκεια αυτού του γάλακτος μπορεί να κρατήσει μέχρι και δύο εβδομάδες αν τηρηθεί αυστηρά ο σωστός κύκλος ψύξης». Το γάλα παστερίωσης επιμηκύνει ασφαλώς τη διάρκεια ζωής του μέχρι και τις 12 ήμερες σε κατάλληλες συνθήκες και το υψηλής παστερίωσης (μακράς διάρκειας) μέχρι και 6 μήνες σφραγισμένο….. Η διαφορά είναι ότι το μη παστεριωμένο (φρέσκο) γάλα σε κατάλληλο περιβάλλον (αλκαλικό), περιέχει και όλους τους ωφέλιμους μικροοργανισμούς, πιθανώς και κάποιους επιβλαβείς (τυχαία παρουσία), πράγμα που εξαρτάται από την υγιεινή των ζώων και της παραγωγικής διαδικασίας. Το πλεονέκτημα του φρέσκου ημέρας (που προφανώς δεν μπορεί να είναι συγχρόνως και ημέρας και εισαγόμενο…..) είναι ότι περιέχει όλα του τα συστατικά που καταστρέφουν παθογόνους οργανισμούς (αντισώματα, ωφέλιμα βακτηρίδια, πρωτεΐνη Β12, λακτοπεροξειδάση, λιπαρά οξέα μέσης αλυσίδας ή MCFA, την Λακτοτρανσφερίνη (LTF) που υπάρχει και στο μητρικό γάλα, κλπ), παρεμποδίζουν την απορρόφηση παθογόνων από τα τοιχώματα του εντέρου και ενδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα.

Στην περίπτωση του παστεριωμένου γάλακτος όλα αυτά τα πλεονεκτήματα ελαχιστοποιούνται μέχρι που μηδενίζονται (για περισσότερες πληροφορίες βλ.: (Scientific American, December 1995; British J of Nutrition, 2000:84(Suppl. 1):S3-S10, S75-S80, S81-S89)  

Η μεγαλοποίηση  των Κινδύνων γύρω από το «φρέσκο»

Αν και το φρέσκο γάλα, όπως κάθε τροφή, μπορεί να επιμολυνθεί και να προκαλέσει ασθένειες, οι κίνδυνοι που συνδέονται με το φρέσκο γάλα πολλάκις μεγιστοποιούνται. Αναφέρονται αναλύσεις περιστατικών στις ΗΠΑ (πάνω από 70), όπου το φρέσκο γάλα σκόπιμα ενοχοποιήθηκε για πρόκληση ασθενειών. Διαπιστώθηκε μεγάλη προκατάληψη κατά του προϊόντος, λάθος εκτιμήσεις που δεν στηρίχθηκαν σε «βάσιμα» θετικά δείγματα γάλακτος, παραποιήσεις στοιχείων και λανθασμένες μέθοδοι στατιστικής ανάλυσης. Μια σπουδαία συλλογή βιβλιογραφίας και πολλά επιχειρήματα αναφέρονται στην 133 σελίδων έκθεση του Ιδρύματος  Weston A. Price (αμερικανική ΜΚΟ για την Εκπαίδευση και Επιμόρφωση σε Θέματα Διατροφής). (Βλ.:http://www.realmilk.com/wp-content/uploads/2012/11/ResponsetoMarlerListofStudies.pdf

Το Αμερικανικό Υπ. Γεωργίας (USDA) μαζί με την Υπηρεσία Ελέγχου τροφίμων και φαρμάκων (FDA) έχουν αναφέρει εδώ και χρόνια (2003) ότι συγκριτικά με το φρέσκο γάλα έχουν καταγραφεί 515 περισσότερες δηλητηριάσεις από Λιστέρια (Listeria Monocytogenes) από αλλαντικά παρά από «φρέσκο γάλα» και 29 περισσότερες από παστεριωμένο γάλα παρά από φρέσκο. (Βλ.: Interpretive Summary – Listeria Monocytogenes Risk Assessment, Center for Food Safety and Applied Nutrition, Sept. 2003, p.17). Το παστεριωμένο γάλα λόγω της μεγάλης ποσότητας που διακινείται και της απουσίας αντιμικροβιακών συστατικών, όταν επιμολυνθεί μπορεί να προκαλέσει ασθένειες σε πολύ ευρύτερο πληθυσμό (το 1984-85 προσβλήθηκαν 200.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ, ενώ το 2007 τρείς άνθρωποι πέθαναν στην Μασαχουσέτη από παστεριωμένο γάλα).    

Το φρέσκο γάλα σε αντίθεση με το παστεριωμένο μπορεί να ξινίσει, που δεν είναι και κάτι το «κακό», αλλά όσοι γνωρίζουν από γάλα, δεν σημαίνει ότι το πετάμε. Επιδέξιες νοικοκυρές φτιάχνουν βουτυρόγαλα, κρέμα γάλακτος, τυρί κρέμα, κ. ά. (souring = good ή «το ξίνισμα είναι καλό», λένε οι αγγλοσάξονες…). Αντίθετα το παστεριωμένο γάλα όταν αλλοιωθεί γίνεται ακατάλληλο προς βρώση, αλλά και προς χρήση.

Το ποιοτικότερο φρέσκο (νωπό) γάλα είναι αυτό που προέρχεται από ζώα που τρέφονται με υγιεινές τροφές (χορτονομή από βοσκές και από εκτροφή σε βοσκές) και που δεν «φορτώνονται» με φάρμακα (αντιβιοτικά, ορμόνες, κλπ). Γάλα από τέτοιες εκτροφές διαρκεί πολύ περισσότερο της μιας εβδομάδας σε κατάλληλη ψύξη και όταν τελικά φτάσει να κόψει σε γάρο, θρόμβους και πέτσες, διατηρεί ακόμη τη γλυκιά του γεύση και γίνεται περισσότερο θρεπτικό. Πριν από το κόψιμο, και όταν αρχίζει η ζύμωση φτιάχνει μια πολύ καλή και απαλή γιαούρτη και το πλούσιο ρόφημα το γνωστό κεφίρ…..!!!!       

Ποιοτικοί παράμετροι που δεν ελέγχονται συστηματικά (έως καθόλου)

Μία άλλη εξίσου σοβαρή («αδιαφανής») παράμετρος και μη ανιχνεύσιμη από τις ελεγκτικές υπηρεσίες δημόσιας υγείας, που χαρακτηρίζει την ποιότητα του γάλακτος (φρέσκου ή μη) και η οποία δεν φαίνεται να λειτουργεί προς όφελος του καταναλωτή, είναι το γεγονός ότι τα βοοειδή, τα χοιρινά και τα πουλερικά στην ΕΕ, τρέφονται εδώ και πολλά χρόνια με Γενετικά Τροποποιημένες (ΓΤ) ζωοτροφές (κυρίως σόγια και καλαμπόκια) και με πολλά πρόσθετα και ένζυμα που παράγονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.

Εκτιμάται ότι 30 εκατομμύρια τόνοι μεταλλαγμένων ζωοτροφών εισάγονται στην ΕΕ κάθε χρόνο. Σε όλα τα σιτηρέσια στην ΕΕ η μεταλλαγμένη σόγια συμμετέχει κατά 25-30% στις έτοιμες ζωοτροφές, ίσως και περισσότερο (στα σταβλισμένα ζώα). Αν και οι ΓΤ ζωοτροφές επιβάλλεται να φέρουν σήμανση «non-GMO» και να συνοδεύονται από σχετικά πιστοποιητικά κατά την εισαγωγή τους στην ΕΕ, κανένα από τα κτηνοτροφικά προϊόντα όπως το γάλα, τα αυγά και το κρέας δεν φέρουν ανάλογη σήμανση…. Το μεγαλύτερο ποσοστό γαλακτοπαραγωγών μονάδων εκτροφής στην ΕΕ από όπου προέρχονται οι εισαγόμενοι 300.000 τόνοι γάλακτος και στην Ελλάδα, χρησιμοποιούν ΓΤ ζωοτροφές και κανένα φορτίο που καταφτάνει στη χώρα μας δεν φέρει πιστοποίηση, ούτε καν του ζητείται να φέρει. Όποιο γάλα φτάνει στη χώρα μας από «άγνωστα ζώα», με «άγνωστη σύνθεση» και «άγνωστη διαδικασία διατήρησης» δεν μπορεί να έχει απολύτως καμία σχέση με τον «ορισμό του φρέσκου» ανεξαρτήτως διάρκειας ζωής, ενώ δημιουργείται τεράστιο θέμα με τον εύκολο χαρακτηρισμό «φρέσκο»…. Η ετικέτα του «φρέσκου» θα πρέπει να χορηγείται μόνο στο προϊόν που τηρεί τον ορισμό και τις προδιαγραφές του «φρέσκου»…

Από το 1989 η ΕΕ έχει απαγορεύσει την χρήση ορμονών στα ζώα κρεοπαραγωγής και γαλακτοπαραγωγής για αύξηση της παραγωγής κρέατος και γάλακτος. Υπάρχουν όμως αναφορές (1996) για παράνομη χρήση, με το Βέλγιο να πρωτοστατεί στη διάθεση απαγορευμένων ορμονών στην μαύρη αγορά μέχρι και την Ολλανδία και τη Γαλλία, αλλά και νωρίτερα (1992) στην Ιρλανδία, χωρίς να έχουν εξαρθρωθεί τα κυκλώματα. Η απαγόρευση της ΕΕ προκάλεσε διακίνηση των ουσιών αυτών στη μαύρη αγορά, το μέγεθος της οποίας είναι απροσδιόριστο. Δημοσιεύματα στο Βέλγιο αναφέρουν ότι το 25% της παραγωγής έχει κάνει χρήση, ενώ στην Ιρλανδία υπήρξαν αναφορές επίσης για το 25% με το Υπ. Γεωργίας της χώρας να το παραδέχεται αλλά να μιλάει για το 3%....!!!!

Σήμερα στην ΕΕ τα κρέατα και τα γαλακτοκομικά διακινούνται ελεύθερα χωρίς την υποχρέωση σήμανσης Hormone-free κρέας ή γάλα…!!! Οι ευρωπαϊκές καταναλωτικές οργανώσεις και μαζί η επιστημονική κοινότητα συμφωνούν ότι οι έλεγχοι είναι ελλιπείς στο έδαφος της ΕΕ (κάπως καλύτερα πάντως από το τι συμβαίνει στις ΗΠΑ…), το δε πεδίο για τη διακίνηση προϊόντων «αμφιβόλου ποιότητας» είναι πλέον ανοιχτό στο εμπόριο το οποίο όταν χρειαστεί ασκεί τις δικές του πιέσεις στις Βρυξέλλες για να πετύχει ακόμη περισσότερη ελευθερία και μειωμένους ελέγχους. Η οικονομική κρίση έχει επιτείνει το πρόβλημα λόγω έλλειψης προσωπικού, πόρων και μέσων, κυρίως στις χώρες του νότου όπου οι βόρειοι μπορούν να στέλνουν οτιδήποτε είναι για «πέταμα», το δε εμπόριο να τα διακινεί σε ανταγωνιστικές τιμές με περιφρόνηση της ποιότητας και των επιπτώσεων στην υγεία των καταναλωτών οι οποίοι εθίζονται στο φτηνό (αναγκαστικά) και ξεχνούν το ποιοτικό και το υγιεινό. Ότι συμβαίνει με τα φάρμακα το βλέπουμε να συμβαίνει και στα τρόφιμα. Η παρατεταμένη κρίση και οι πολιτικές που την συντηρούν σαφέστατα ακουμπούν και τη διατροφή των πολιτών. 

Τι πρέπει να συντρέχει «τούτη την ώρα των μαχών»

Αυτό που συντρέχει «τούτη την ώρα των μαχών» ανάμεσα στα «εγχώρια» υπουργεία Ανάπτυξης και ΥΠΑΑΤ, τους φωστήρες του ΟΟΣΑ και μια  ξεροκέφαλη και βλακώδη τρόικα γνωστών υπαλληλίσκων με τα μπακαλίστικα αριθμητήρια στη μασχάλη, η οποία δεν ασχολείται καν με την ουσία (τρίπτυχο ποιότητας -  καταναλωτή - κοινωνίας), ούτε είναι σε θέση να καταλάβει τι ακριβώς της ανέθεσαν να ασχοληθεί και να επιβάλλει, είναι:

·         Οι αυστηροί έλεγχοι των εισαγόμενων «άσπρων υγρών» με το όνομα «γάλα» από έναν διαλυμένο, σχεδόν ανύπαρκτο, κρατικό μηχανισμό  και να σταματήσουν επιτέλους να το αποκαλούν «φρέσκο» (με συχνότερες δειγματοληψίες στα σημεία εισόδου και στα ράφια, απαίτηση πιστοποιητικών για αφλατοξίνες, ελέγχους για σωματικά κύτταρα ανά ml, παρουσία ΓΤ DNA, ορμονών, αντιβιοτικών, κ.ά.)

·         Απαγορεύσεις και μέτρα προς παρεμπόδιση ανάμειξης εισαγόμενων με εγχώριο γάλα που εξυπηρετεί την κερδοσκοπία λόγω της διαφοράς τιμών κατά 25-30% μεταξύ του ελληνικού και του εισαγόμενου προϊόντος, αλλά και μέτρα αποφυγής της όποιας παραπλάνησης των καταναλωτών (αναθεώρηση του καθεστώτος ετικέτας, σήμανσης, συσκευασίας, αναφορά προέλευσης, κλπ). 

·         Επαναφορά και αυστηροποίηση της αγορανομικής διάταξης η οποία προέβλεπε την υποχρεωτική αναγραφή της χώρας προέλευσης της πρώτης ύλης στις συσκευασίες. 

·         Η «διακριτή ποιοτική διαβάθμιση» του γάλακτος στα ελληνικά ράφια και όχι η κατάταξη του βάσει της διάρκειας ζωής του, επιτρέποντας την αναγραφή «φρέσκο» στην ετικέτα μόνο για το επιστημονικά οριζόμενο ως «φρέσκο».

·         Ο καθορισμός της λιανικής τιμής βάσει ποιότητας και συστατικών, αλλά και διαφώτιση του καταναλωτή προς μια συμπεριφορά με την κρατική παρουσία και καθοδήγηση των παραγωγικών φορέων, που θα τον βοηθήσουν να καταφέρει να απαγκιστρωθεί από την τιμή του προϊόντος κάνοντας επιτέλους «συνήθεια και κτήμα του» το γεγονός ότι τα όποια σκουπίδια στα ράφια με το ψευδώνυμο του «φρέσκου» είναι μεν φτηνότερα, αλλά κοστίζουν πολλαπλάσια σε ποιότητα ζωής, σε θρέψη και σε βλάβες υγείας (ότι είναι φτηνό είναι και ακριβό).   

Υπάρχει βούληση ή αυτή που υπάρχει δεν είναι δική μας ; 

Το Υπ. Aνάπτυξης κάνει το λάθος να μην ξέρει τι θα πει «φρέσκο» (ή προσποιείται ότι δεν ξέρει) στηρίζοντας μια τελείως λανθασμένη άποψη του ΟΟΣΑ (από μελέτη μάλιστα που συντάχθηκε, ποιος ξέρει πως και γιατί, και την πλήρωσε το ίδιο το ελληνικό δημόσιο…!!!), χωρίς να έχει εμπεριστατωμένη επιστημονική «γεωτεχνική» άποψη, χωρίς βαθιά γνώση της αγοράς στη χώρα και την ΕΕ, άρα χωρίς πειστικά επιχειρήματα, αυτοπαγιδευμένο σε μια ακριβοπληρωμένη μελέτη και αφήνοντας να αιωρούνται παρερμηνείες και καχυποψίες. Η εμμονή σε μια επιμήκυνση της διάρκειας ζωής στο «φρέσκο» γάλα από 5 σε 7 ημέρες…., δεν έχει κανένα νόημα από την πλευρά της επιστήμης και της τεχνολογίας γάλακτος, έχει μόνο πολιτικό σκοπό, δυστυχώς σε όφελος και προς διευκόλυνση του εισαγωγικού εμπορίου, ενώ για μια ακόμη φορά και ανερυθρίαστα, περιφρονεί και ζημιώνει την ελληνική κτηνοτροφία και όσους την υπηρετούν. Σε «φωναχτά» θέματα δικαίου και εθνικού συμφέροντος, το Υπ. Ανάπτυξης και άλλα υπουργεία θα μπορούσαν να χτυπήσουν «ηχηρά» το χέρι στο τραπέζι των προκλητικών υπαλληλίσκων της τρόικας. Δεν πονάει η παλάμη…. και αν πονέσει θα κρατήσει για λίγα δευτερόλεπτα….!!!! 

   

Από την άλλη πλευρά το ΥΠΑΑΤ έχει τη γνώση και την εμπειρία, τους κατάλληλους ανθρώπους (που άλλοτε τους χρησιμοποιεί και άλλοτε τους αγνοεί), προβαίνει συνεχώς σε υπουργοκεντρικούς χειρισμούς και με τη σειρά του δείχνει να στηρίζει την εγχώρια παραγωγή και μεταποίηση (και καλώς πράττει εάν αυτός είναι ο στόχος), «κίνηση» που οι κοινοτικοί και οι τροϊκανοί δεν την ακούνε με ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Ζούμε σε μια ΕΕ όπου «η όποια εθνική παρέμβαση για εθνική προστασία εθνικών κλάδων της οικονομίας, δεν αρέσει» και ενίοτε τιμωρείται…. Η μεγαλύτερη όμως παράλειψη των εκάστοτε ΥΠΑΑΤ από το 1981 και μετά, ήταν η έλλειψη εθνικής στρατηγικής προς μια «γαλακτοπαραγωγή» αυτάρκειας, η μόνη που θα γύρναγε τα πράγματα ανάποδα, θα αποστόμωνε τους υπαλληλίσκους του Τόμσεν και θα καθιστούσε τη συζήτηση των ημερών γύρω από το γάλα τελείως περιττή…

Η άποψη ότι η Ελλάδα δεν παρέχει τις κατάλληλες συνθήκες για να αναπτυχθεί η αγελαδοτροφία της είναι λάθος και δεν στηρίζεται σε αντικειμενικά δεδομένα. Σχεδόν όλες οι ζώνες γύρω από τους υγροβιοτόπους της, τις λίμνες της, τα δέλτα των ποταμών της, η παραδοσιακή ορεινή και νησιώτικη αγελαδοτροφία με τις βαθμιαία αφανιζόμενες φυλές ζώων, έχουν τη δική τους δυναμική με τεράστια οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη για τον τόπο και τις τοπικές κοινωνίες που ελάχιστα απασχόλησαν τους περαστικούς από το ΥΠΑΑΤ και ακόμη πιο λίγο την επενδυτική πολιτική. Μια ξεχωριστή εικόνα που διαψεύδει πολλούς, έρχεται από τη βουβαλοτροφία της Κερκίνης, την Τηνιακή σπάνια Αγελάδα που ήδη δίνει μεροκάματα σε πρώην οικοδόμους νησιώτες…. και άλλων περιοχών, παραδείγματα που κυριαρχούν «μέσα στο γενικό τίποτε», με πρωτεργάτες μερικούς ήρωες κτηνοτρόφους που επιμένουν σε πείσμα της γενικής αδιαφορίας και αγιάτρευτης ανοησίας των αρμοδίων…

Τα πάντα είναι θέμα χάραξης ή όχι μιας «αγροτικής χωροταξικής οργάνωσης», επιτέλους ενός εθνικού σχεδίου αγροτικής πολιτικής προσανατολισμού και στοχευμένων ενισχύσεων, ενδεδειγμένης αξιοποίησης της «μοναδικής στον κόσμο» βιοποικιλότητας, της επιστημονικής έρευνας, των εδαφικών, των βιοκλιματικών και των ανθρώπινων πόρων της χώρας.