To 3o Αυτοδιαχειριζόμενο Πάρκο Τσέπης της Αθήνας είναι εδώ!

To 3o Πάρκο Τσέπης της Αθήνας ειναι εδώ!

Στο τελευταίο pocket park της σεζόν, η ομάδα green των Atenistas, έβαλε τα «μηχανάκια» της να δουλέψουν στο φουλ! Είχε κίνητρο όμως: μέσα σε 12 ώρες έπρεπε να παραδώσει σε 140 παιδιά ένα οικόπεδο έκτασης σχεδόν ενός στρέμματος για να το χαρούν ως το νέο τους πάρκο. Η γωνία Φερών & Φυλής είχε σταματήσει εδώ και ένα χρόνο να θυμίζει την επί δεκαετίες εικόνα εγκατάλειψης (η περσινή μας δράση στον ίδιο χώρο http://atenistas.org/2012/06/25/feron/).

Σχέδια και ιδέες υπήρχαν στην ομάδα για άλλες γειτονιές, η Φερών όμως νιώσαμε ότι άξιζε κι άλλη φροντίδα – άλλη μια ευκαιρία, ας το πούμε έτσι. Κι αυτό γιατί από την πρώτη στιγμή οι κάτοικοι και τα παιδιά τους αγκάλιασαν το πάρκο και το έκαναν δικό τους. (Να σημειωθεί ότι, παρόλο που ένα χρόνο τώρα έχει χαθεί στη γραφειοκρατία η αίτηση για σύνδεση του οικοπέδου με το δίκτυο της ΕΥΔΑΠ, οι γείτονες διαχειρίζονται μόνοι τους το χώρο και έχουν υιοθετήσει όσα δέντρα και φυτά φυτεύτηκαν κατακαλόκαιρο με αποτέλεσμα να μην αφήσουν κανένα τους να ξεραθεί).

Ναι, μια τέτοια γειτονιά άξιζε ένα νέο σχέδιο που θα «πατούσε» στο παλιό και θα το εμπλούτιζε με νέα στοιχεία: πολύχρωμες ζωγραφιές στους τοίχους, καινούρια παιχνίδια, φυτά για περισσότερη σκίαση, επιπλέον παγκάκια για ξεκούραση και καλύτερης ποιότητας χώμα και χαλίκι.

Η προσμονή από τη γειτονιά ήταν μεγάλη, η αγωνία μας ακόμα μεγαλύτερη και την ημέρα της δράσης επικράτησε παν-ζουρ-λισμός! – 50 πιτσιρίκια έτρεχαν ασταμάτητα στους παλετοδιαδρόμους, χοροπηδούσαν πάνω στα λάστιχα, ανεβοκατέβαιναν στις κούνιες και τραμπάλες, βοήθησαν όμως και στην κατασκευή του πάρκου και έμαθαν να φυτεύουν λουλούδια και αρωματικά φυτά.

Στην υπερ-προσπάθεια αυτή, είχαμε δίπλα μας την ομάδα creativa που δημιούργησε το πιο χρωματιστό φόντο για τα πιο λαμπερά παιδικά χαμόγελα και μια πληθώρα υποστηρικτών που πίστεψαν στο πρότζεκτ και μας βοήθησαν πέρα από κει που μπορούσαν οι δυνάμεις μας. Σε όλους αυτούς αξίζει ένα τεράστιο ευχαριστώ: στις εταιρείες European Dynamics, Tritoxo, Kleos, Τεχνοχρωμ, Chep, Heel, Kettler που με δικά τους έξοδα αγοράστηκε εξοπλισμός παιδικής χαράς, ο πύργος, έξτρα κούνιες, το χώμα, το χαλίκι και λοιπά μικρά έξοδα, την υποδιοικήτρια του ΙΚΑ κ. Τριανταφυλλίδη για τη συνεργασία, την υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου Αθηναίων, τη Mystic Pizza για τα κεράσματα,και τέλος φυσικά στα παιδιά και τους δασκάλους του Απολλώνιου Ωδείου που μας παρουσίασαν μουσικές και τραγούδια από όλο τον κόσμο.

Γνωστή πλέον η συνταγή για την κατασκευή ενός αξιοπρεπούς αστικού πάρκου: απλός σχεδιασμός, διάθεση και ομαδικότητα στο φουλ, επανάχρηση ανακυκλούμενων υλικών (παλέτες, λάστιχα) και ένα επαρκές budget για έτοιμο εξοπλισμό παιδικής χαράς και να ποσο εύκολα γίνεται. Προσεχώς τα επόμενα λοιπόν!

υγ.: Το καλύτερο για το τέλος: Την επόμενη βδομάδα, όταν πήγαμε στο πάρκο για μερικές τελικές πινελιές, μιλήσαμε με τα παιδιά και μας είπαν ότι ο δάσκαλός τους τα φέρνει από πέρσι και κάνουν το μάθημα Ιστορίας στη Φερών!!

Το παράδειγμα Αστικής Γεωργίας της Κούβας και τα Organoponicos

Το παράδειγμα Αστικής Γεωργίας της Κούβας και τα Organoponicos

Του Λάμπρου  Σεκλιζιώτη

αρχιτέκτονα

Η εξάρτηση από τη Σ. Ένωση, η απεξάρτηση και η αστυφιλία

Πριν από το 1989, η Κούβα ήταν ένα μοντέλο οικονομίας βασισμένο στις μονάδες κρατικής γεωργικής παραγωγής μεγάλης κλίμακας και εξαρτημένο από τεράστιες ποσότητες εισαγόμενου πετρελαίου, χημικών προϊόντων και μηχανημάτων για την παραγωγή εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων. Στο πλαίσιο των συμφωνιών με την πρώην Σοβιετική Ένωση, η Κούβα ήταν μια χώρα βασισμένη στο πετρέλαιο καθώς το 98 τοις εκατό του συνόλου του πετρελαίου ερχόταν από το σοβιετικό μπλοκ. Το 1988, 12-13 εκ. τόνους του σοβιετικού πετρελαίου εισήχθησαν και από αυτό, οι Κουβανοί επανεξήγαγαν  δύο εκατομμύρια τόνους. Το 1989, η Κούβα αναγκάστηκε να μειώσει την επανεξαγωγή στο μισό και το 1990, οι εξαγωγές πετρελαίου κόπηκαν εντελώς, καθώς είχε λάβει μόνο 10 από τα 13 εκατ. τόνους που υποσχέθηκε η Σοβιετική  Ένωση. Στο τέλος του 1991, μόνο 6 από τα 13 εκ. τόνους ελήφθησαν, και η έλλειψη του πετρελαίου άρχισε να γίνεται εμφανής και να επηρεάζει σοβαρά την οικονομία της χώρας.

Ενώ το πετρέλαιο ήταν κρίσιμη παράμετρος για την οικονομία της, άλλες απώλειες ήταν επίσης σημαντικές, καθώς το 85% του εμπορίου της Κούβας ήταν με τους Σοβιετικούς. Η Κούβα εξήγαγε 66% του συνόλου παραγωγής  ζάχαρης και το 98% των εσπεριδοειδών της, στο σοβιετικό μπλοκ, και εισήγαγε εκείνη τη περίοδο από τις χώρες αυτές, το 66% των τροφίμων της, το 86% όλων των πρώτων υλών, και το 80% των μηχανημάτων και ανταλλακτικών. Κατά συνέπεια, με τη πτώση του σοβιετικού μπλοκ, η υποστήριξη αποσύρθηκε, τα εργοστάσια έκλεισαν, η έλλειψη τροφίμων ήταν ευρέως διαδεδομένη και η ήδη ανεπαρκής και πεπαλαιωμένη γεωργική τεχνολογία άρχισε να διαβρώνεται. Η κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ και οι αυστηρότεροι όροι του εμπορικού εμπάργκο των ΗΠΑ , κατέδειξαν το πόσο ευάλωτο ήταν το μοντέλο της Γεωργικής Επανάστασης της Κούβας, η οποία βυθίστηκε στη χειρότερη επισιτιστική κρίση στην ιστορία της .

Στις αρχές του 1990, ένα είδος «οικονομίας επιβίωσης»  τέθηκε σε εφαρμογή. Μέσω συμφωνιών ανταλλαγής, 100.000 τόνοι σίτου απέτυχαν να φτάσουν στη Χώρα και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κάνει χρήση των αποθεμάτων σκληρού νομίσματος για να εισάγουν σιτάρι από τον Καναδά. Η τιμή των τροφίμων αυξήθηκε και το ψωμί δινόταν με δελτίο. Συνολικά, η κατανάλωση τροφίμων μειώθηκε κατά 20% σε θερμίδες και 27% σε πρωτεΐνες μεταξύ 1989 και 1992.

Οι παραπάνω συγκυρίες ήρθαν να προστεθούν στο σοβαρό πρόβλημα αστυφιλίας, που άρχισε να γιγαντώνεται στη Κούβα. Οι προσπάθειες  για να αντιστραφεί η τάση της αστυφιλίας τις τελευταίες δεκαετίες απέτυχαν να ανακόψουν την αυξανόμενη παλίρροια των αγροτικών μεταναστών στις πόλεις, ιδιαίτερα προς την Αβάνα. Το 1994, 16.541 Κουβανοί μετανάστευσαν στην Αβάνα από όλη την Κούβα, περισσότεροι από κάθε άλλο χρόνο από το 1963. Μέχρι το 1996, ο αριθμός είχε φτάσει στους 28.193, σε προ-επαναστατικό επίπεδο. Οι ελλείψεις τροφίμων, φαρμάκων και πετρελαίου ήταν οι αιτίες που οδηγούσαν τους ανθρώπους στην πρωτεύουσα. Οι πολιτικές για να σταματήσει η εισροή τέθηκαν σε εφαρμογή το 1997, αλλά όχι πριν η  πυκνότητα του πληθυσμού στην πρωτεύουσα, φθάσει σε 3.000 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

Ετσι η Κούβα ήρθε αντιμέτωπη με μια διπλή πρόκληση. Τον διπλασιασμό της παραγωγής τροφίμων με το μισό των προηγούμενων εσόδων, με περίπου 74% του πληθυσμού να ζει σε πόλεις. Ωστόσο, μέχρι το 1997, οι Κουβανοί έτρωγαν σχεδόν εξίσου καλά όπως έκαναν πριν από το 1989, με κάποια εισαγόμενα τρόφιμα και αγροχημικά προϊόντα. Αντ 'αυτού, η Κούβα επικεντρώθηκε στην δημιουργία μιας πιο αυτοδύναμης γεωργίας. Ένα συνδυασμό υψηλότερων τιμών των καλλιεργειών που καταβάλλονταν στους γεωργούς, οικολογικές μορφές αγροτικής τεχνολογίας, μικρότερες μονάδες παραγωγής, και το σημαντικότερο απ’ όλα, την αστική γεωργία. Η αστικοποίηση είναι μια αυξανόμενη τάση σε όλο τον κόσμο όχι μόνο στην Κούβα. Περισσότεροι άνθρωποι σήμερα, ζουν σε πόλεις από ό, τι στην ύπαιθρο. Μέχρι το 2015, περίπου 26 πόλεις στον κόσμο, αναμένεται να έχουν πληθυσμό 10 εκατ. ή περισσότερο. Για να τραφούν πόλεις αυτού του μεγέθους, απαιτούνται  τουλάχιστον 6.000 τόνοι τροφίμων την ημέρα.

Η κουβανική απάντηση

Ο τρόπος με τον οποίο η Κούβα ανταποκρίθηκε σε όλα αυτά τα ζητήματα,  ήταν και παραμένει , μια έμπνευση για τον υπόλοιπο κόσμο (στα δύσκολα ανθούν οι ιδέες…!!!). Ξεκίνησε με μια πανεθνική έκκληση για αύξηση της παραγωγής τροφίμων με αναδιάρθρωση της γεωργίας. Προέβλεπε τη μετατροπή από συμβατική παραγωγή μεγάλης κλίμακας και συστήματα μονοκαλλιέργειας σε μικρότερης κλίμακας φάρμες, οργανικά και ημι-οργανικά συστήματα βιολογικής γεωργίας. Στο επίκεντρο της αναδιάρθρωσης, ήταν η χρήση χαμηλού κόστους και περιβαλλοντικά ασφαλών πρακτικών και μετεγκατάσταση της παραγωγής κοντά στην κατανάλωση, προκειμένου να μειώσουν το κόστος μεταφοράς, και την αστική γεωργία να είναι ένα βασικό εργαλείο αυτής της προσπάθειας.

 Ένα πραγματικά αυθόρμητο, αποκεντρωμένο κίνημα είχε προκύψει στις πόλεις. Οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό στην πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Μέχρι το 1994, πάνω από 8.000 αστικά αγροκτήματα δημιουργήθηκαν στην Αβάνα και μόνο. Κήποι,  χλοοτάπητες και προκήπια δημόσιων κτιρίων σκάφτηκαν για να φυτευθούν λαχανικά. Γραφεία, δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία  καλλιεργούν τη δική τους τροφή. Πολλοί από τους «αστικούς κηπουρούς» ήταν συνταξιούχοι άνδρες και γυναίκες ηλικίας 50 και 60 ετών. Έως το 1998, εκτιμάται ότι περίπου 541.000 τόνοι τροφίμων παράγονταν στην Αβάνα για τοπική κατανάλωση. Η ποιότητα των τροφίμων είχε επίσης βελτιωθεί σημαντικά,  καθώς οι άνθρωποι είχαν ευκολότερη πρόσβαση σε μεγαλύτερη ποικιλία από φρέσκα φρούτα και λαχανικά. Τα αστικά αγροκτήματα συνέχισαν να αυξάνονται και κάποιες γειτονιές της Αβάνας, έφτασαν να παράγουν μέχρι και το 30% της τροφής τους.

Η ανάπτυξη της αστικής γεωργίας οφειλόταν σε πολύ μεγάλο βαθμό στη πολιτική δέσμευση του κράτους να διαθέσει αχρησιμοποίητα κομμάτια αστικής, προαστιακής και περιαστικής γης, καθώς και πόρους και τεχνογνωσία προς τους επίδοξους αστικούς αγρότες. Μαζί με μια πολιτική επιδότησης της καλλιεργήσιμης γης στη πόλη, εκατοντάδες αστικά κενά και άδεια οικόπεδα μετατράπηκαν σε μικρής κλίμακας αστικά αγροκτήματα, αφιερωμένα στη παραγωγή τροφίμων. Συνοδευτικά, νέα πολεοδομικά σχέδια έδιναν απόλυτη προτεραιότητα  στη χρήση της γης για την παραγωγή τροφίμων.

Ένα άλλο κλειδί για την επιτυχία της αστικής γεωργίας, ήταν το άνοιγμα αγορών αγροτών (farmer’s markets) και η νομιμοποίηση της άμεσης πώλησης από τους παραγωγούς στους καταναλωτές εκτοπίζοντας τους όποιους μεσάζοντες. Η απελευθέρωση των τιμών σε συνδυασμό με την υψηλή ζήτηση για νωπά προϊόντα στις πόλεις, επέτρεπαν στους «αστικούς & περιαστικούς αγρότες» να κερδίζουν από τα προϊόντα τους, δύο έως και τρεις φορές παραπάνω από τους επαγγελματίες αγρότες.

Η κυβέρνηση ενθάρρυνε ακόμη πιο πολύ τους αστικούς αγρότες, με ένα εκτεταμένο δίκτυο υποστήριξης (γεωπόνους εφαρμογών) που προσέφεραν βοήθεια και τεχνογνωσία.  Δημιουργήθηκαν  ομάδες και «Σπίτια σπόρων» σε όλη την πόλη, όπου πωλούνταν σπόροι, εργαλεία κηπουρικής, λίπασμα και υπήρχε διανομή βιολογικών λιπασμάτων και εργαλεία βιολογικού ελέγχου με χαμηλό κόστος. Νέα βιολογικά προϊόντα και τεχνικές βιολογικής γεωργίας αναπτύχθηκαν και παράχθηκαν από τον γεωργικό ερευνητικό τομέα της Κούβας, η οποία είχε ήδη ξεκινήσει τη διερεύνηση βιολογικών εναλλακτικών λύσεων προς αντικατάσταση των χημικών πρακτικών,  επιτρέποντας στα αστικά αγροκτήματα της Κούβας να γίνουν εντελώς οργανικά. Στην πραγματικότητα, ένας νέος νόμος απαγόρευε τη χρήση οποιονδήποτε φυτοφαρμάκων για γεωργικούς σκοπούς, σε οποιοδήποτε σημείο εντός των ορίων της πόλης.

Αγροτική Αγρο-οικολογία και Αναδιάρθρωση της γης

Αγρο-οικολογικές μέθοδοι εισήχθησαν σε αγροτικές κοινότητες της Κούβας κυρίως λόγω της ανάγκης αντιμετώπισης γεωργικών προβλημάτων, χωρίς χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Υπήρξε όμως και ευρεία υποστήριξη με σημαντικούς κυβερνητικούς πόρους, χρηματοδοτούμενη έρευνα από το κράτος και  θεμελιώδεις αλλαγές σε θέματα αγροτικής πολιτικής. Η οικολογική καλλιέργεια στην ύπαιθρο και η βιολογική αστική γεωργία , ήταν το κλειδί για τη σταθεροποίηση τόσο των αστικών , όσο και των αγροτικών πληθυσμών.

Οι αγρο-οικολογικές μέθοδοι που εισήχθησαν, αποτελούνταν από  τοπικά παραγόμενα βιολογικά φυτοφάρμακα και βιολογικά λιπάσματα προς αντικατάσταση των χημικών, από πολύπλοκα αγροσυστήματα , σχεδιασμένα ώστε να επωφελούνται από οικολογικές αλληλεπιδράσεις και συνέργιες μεταξύ βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων που ενισχύουν τη γονιμότητα του εδάφους, βιολογική καταπολέμηση των παρασίτων, και την επίτευξη υψηλότερης παραγωγικότητας μέσω εσωτερικών διαδικασιών. Άλλες πρακτικές περιλαμβάνουν αύξηση της ανακύκλωσης των θρεπτικών ουσιών και της βιομάζας στο πλαίσιο του συστήματος, προσθήκη οργανικής ύλης για τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους και την ενεργοποίηση της βιολογίας του εδάφους και των υδάτων, τη διαφοροποίηση των αγροσυστηματων στο χρόνο και στο χώρο, την ένταξη των καλλιεργειών και της κτηνοτροφίας, και την ενοποίηση των στοιχείων του αστικού αγροκτήματος για την αύξηση της βιολογικής αποτελεσματικότητας και τη διατήρηση της παραγωγικής ικανότητας.

Το 1993, η κυβέρνηση της Κούβας παρουσίασε μια σημαντική αναδιοργάνωση της γεωργίας, την αναδιάρθρωση των κρατικών αγροκτημάτων ως ιδιωτικούς συνεταιρισμούς. Το νέο αυτό είδος αστικών και μη, αγροκτημάτων, (που απαρτίζουν σήμερα το μεγαλύτερο τομέα στη γεωργία της Κούβας) ονομάστηκαν  Βασικές Μονάδες Συνεταιριστικής Παραγωγής (BΜΣΠ), βασιζόμενα σε μια αυξανόμενη αντίληψη ότι τα μικρότερα αγροκτήματα θα είναι πιο διαχειρίσιμα και πιο εύκολα στη χρησιμοποίηση πρακτικών αειφορικής γεωργίας. Το κράτος διατηρεί την ιδιοκτησία της γης, παραχωρώντας τη σε μακροπρόθεσμη βάση, αλλά χωρίς ενοίκιο. Ο συνεταιρισμός, όχι το κράτος, κατέχει την παραγωγή και τα κέρδη των μελών υπολογίζονται με βάση το μερίδιό τους από τα έσοδα του συνεταιρισμού. Οι ΒΜΣΠ διαθέτουν επίσης κτίρια και αγροτικό εξοπλισμό, που αγοράζονται από την κυβέρνηση σε τιμές έκπτωσης με μακροπρόθεσμα δάνεια με χαμηλό επιτόκιο (4%).

Πέραν των Βασικών Μονάδων Συνεταιριστικής Παραγωγής, η διάλυση των μεγάλων κρατικών γεωργικών αγροκτημάτων, απελευθέρωσε μεγάλα οικόπεδα για άλλη χρήση, και η γη δόθηκε προς εκμετάλλευση σε ιδιώτες μικρο-αγρότες και τους γεωργικούς συνεταιρισμούς.  Οι αστικοί αγρότες δημιούργησαν ενα αστικό – γεωργικό θαύμα, στον τρόπο παραγωγής τροφίμων που σάρωσε την Κούβα στις αρχές του 1990 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Από το Santiago de Cuba στα ανατολικά μέχρι το Pinar del Rio στα δυτικά, χιλιάδες αστικοί κήποι και αγροκτήματα ανθίζουν. Περίπου 300.000 Κουβανοί (οι οποίοι προέρχονται από όλα τα κοινωνικά στρώματα: καλλιτέχνες, γιατροί, δάσκαλοι), βρίσκουν απασχόληση στη καλλιέργεια των δικών τους φρούτων και λαχανικών και στη πώληση του πλεονάσματός τους, στους γείτονές τους. Το «υβρίδιο» δημόσιου-ιδιωτικού τομέα φαίνεται να λειτουργεί καλά. Σε αντάλλαγμα για την παροχή της γης, η κυβέρνηση λαμβάνει ένα τμήμα του προϊόντος, συνήθως περίπου το ένα πέμπτο της συγκομιδής, για χρήση σε κρατικά κέντρα ημερήσιας φροντίδας, τα σχολεία και τα νοσοκομεία. Το υπόλοιπο πωλείται επιτόπου, μέσα στο αγρόκτημα. Πόσο απλό!

Παρά το γεγονός ότι η αστική γεωργία είναι εντελώς οργανική, η χώρα στο σύνολό της δεν είναι. Αλλά το ποσό των χημικών εισροών έχει μειωθεί δραστικά. Πριν από την κρίση το 1989, η Κούβα χρησιμοποιούσε στη γεωργία της, περισσότερο από 1 εκατ. τόνους συνθετικών λιπασμάτων ετησίως. Σήμερα, χρησιμοποιεί περίπου 90.000 τόνους. Κατά τη σοβιετική περίοδο, η Κούβα χρησιμοποιούσε περίπου 35.000 τόνους ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων το χρόνο, ενώ σήμερα, κυμαίνεται στους 1.000 τόνους περίπου.

Όπως πολλές μικρές φτωχές χώρες, η Κούβα εξακολουθεί να εξαρτάται από την εξαγωγική γεωργία. Είναι μια σημαντική εξαγωγέας καπνού, ζάχαρης, καφέ και εσπεριδοειδών εξάγοντας σημαντικό ποσοστό των τριών τελευταίων, ως πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα.  Οι ξένες επενδύσεις σε αυτές τις επιχειρήσεις βρίσκεται σε άνοδο, αλλά όταν πρόκειται για την αειφόρο γεωργία, η πιο εντυπωσιακή καινοτομία της Κούβας είναι το δίκτυο των αστικών αγροκτημάτων και των αστικών κήπων.

Τα Organoponicos

Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας της Κούβας, περίπου 150.000 στρέμματα γης καλλιεργούνται σε αστικές και προαστιακές περιοχές, σε χιλιάδες κοινοτικά αγροκτήματα, που κυμαίνονται από μέτριες αυλές σπιτιών και μικρά αστικά κενά ανάμεσα στα σπίτια, έως εγκαταστάσεις παραγωγής που γεμίζουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα. Τα Organoponicos, όπως αποκαλούνται πια, αποτελούν δείγμα του πώς η τοπική κοινωνία με τη βοήθεια του κράτους μπορεί να οδηγήσει σε σαρωτικές αλλαγές, και πώς οι γείτονες μπορούν να συνεργήσουν και να παράγουν τη τροφή τους. Όταν ξέσπασε η κρίση των τροφίμων, τα organoponicos ήταν μια ad hoc αντίδραση από τις τοπικές κοινότητες, ώστε να αυξηθεί η ποσότητα (και η ποιότητα) της διαθέσιμης τροφής. Καθώς η δύναμη του αστικού αγροτικού κινήματος έγινε προφανής, η κουβανική κυβέρνηση παρενέβη και παρείχε ζωτικής σημασίας υποστήριξη, σε επίπεδο υποδομών, τεχνογνωσίας και δεξιοτήτων. Τα περισσότερα organoponicos είναι εγκατεστημένα σε εκτάσεις ακατάλληλες για καλλιέργεια, καθότι αστικές. Δημιουργούνται όμως με τη λογική των υπερυψωμένων παρτεριών (raised beds). Η  φύτευση και το ξεβοτάνισμα γίνονται με το χέρι, όπως και η συγκομιδή. Η γονιμότητα του εδάφους διατηρείται με μεθόδους κομποστοποίησης και κοπριά από κοντινές αγροτικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις.

Η Αστική Γεωργία σε εθνικό επίπεδο μειώνει την εξάρτηση των αστικών πληθυσμών από την αγροτική παραγωγή. Εκτός από το σύστημα των organoponicos, υπάρχουν πάνω από 104.000 μικρά αγροτεμάχια, βεράντες και κήπους, πολύ μικρά αγροτεμάχια που καλύπτουν μια έκταση πάνω από 3.600 εκτάρια. Κάθε σπιθαμή εδάφους είναι υποψήφιο προς αγροτική εκμετάλλευση. Κάθε σπιθαμή εδάφους είναι εν δυνάμει, ένα ζωντανό κύτταρο στον κουβανικό τρόπο αστικής γεωργίας, η οποία αποτελεί ένα πεδίο μάθησης για όλους μας.  Είναι απόδειξη, ότι η αστική γεωργία,  χωρίς ορυκτά καύσιμα δεν είναι μόνο δυνατή αλλά και πολύ παραγωγική και προάγει την υγεία (σωματική, ψυχική αλλά και κοινωνική) με περισσότερους από έναν τρόπους.

Πηγές:

-http://www.cityfarmer.info

-AGRICULTURE IN THE CITY
A Key to Sustainability in Havana, Cuba  (Maria Caridad Cruz and Roberto Sánchez Medina)

-Institute of Science in Society (ISIS)

-Vivero Alamar ( http://farmcuba.org/#home)

Το Δενδρολίβανο

Το Δενδρολίβανο

Του Κ. Θ. Μπουχέλου

Ομότιμου Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Εισαγωγή

Μιλώντας για αστική γεωργία, υποχρεούμαστε να διευκρινίσουμε ότι ανάμεσα στα αναρίθμητα καρποφόρα φυτά (εδώδιμα οπωροφόρα, λαχανοκομικά, κ. ά.) η μεγάλη κατηγορία των ενδημικών αρωματικών μας φυτών ως καρυκεύματα, αφέψημα και φαρμακευτικά, σε μεγάλους μάλιστα πληθυσμούς, απαντώνται είτε στον αστικό χώρο ως καλλωπιστικά σε κήπους, παρτέρια και γλάστρες, ή και αυτοφυή στον περιαστικό χώρο. Δεν είναι πάντοτε ο καρπός των φυτών που χρησιμοποιείται αλλά το φύλλωμα, οι τρυφεροί βλαστοί, τα αιθέρια έλαια και οι χυμοί αποτελούν εξ’ ίσου στοιχεία που προσφέρουν μια ιδιαίτερα υψηλή προστιθέμενη αξία. Το γνωστό μας δενδρολίβανο είναι ένα από αυτά, πολύ δημοφιλές στη χώρα μας και όχι μόνο, για τις καλλωπιστικές, αρωματικές και θεραπευτικές του ιδιότητες αλλά και τίς χρήσεις του στη μαγειρική.  

 Το φυτό

Το Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis) στην αγγλική rosemary, είναι ξυλώδης, πολυετής και αειθαλής θάμνος, πολύκλαδος και πυκνόφυλλος, με βελονοειδή φύλλα και με συνήθως μπλε αρωματικά άνθη. Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών, όπου και ο βασιλικός, η μέντα, ο δυόσμος, η λεβάντα, η μαντζουράνα, το φασκόμηλο, η ρίγανη, κ.ά. αρωματικά φυτά.  Ιθαγενές στην Μεσόγειο, υπάρχει σε αφθονία στην Ελλάδα. Οφείλει το όνομα του γένους στις Λατινικές λέξεις  ros  = δροσιά και marinus  = θαλάσσιος, επειδή σε πολλές περιπτώσεις δεν χρειάζεται νερό αλλά μόνο την υγρασία που φέρνει η θαλάσσια αύρα. Τούτο εξηγεί και το γεγονός ότι ευδοκιμεί σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα.

Ανταποκρίνεται άριστα σε ξηροφυτικές συνθήκες, καθώς έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε ποτίσματα. Χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικό σε κήπους. Αναπτύσσεται εύκολα, είναι ανθεκτικό σε προσβολές και μπορεί να κλαδευτεί σε σχήματα. Χρειάζεται εύθρυπτο ημιγόνιμο χώμα με καλή αποστράγγιση και με ουδέτερο προς αλκαλικό pH (7–7.8). Στην Οικολογική Γεωργία, συνιστάται όπως καλλιεργείται με λάχανο, φασόλια, καρότα και φασκόμηλο. Αποτρέπει τα Λεπιδόπτερα των λαχάνων, τα Κολεόπτερα των φασολιών και τα Δίπτερα που προσβάλλουν τα καρότα.

Παράδοση

Φυτό αφιερωμένο στη Μεγάλη Θεά τη Λευκοθέα, την Αφροδίτη. Όταν αυτή αναδύθηκε από τη θάλασσα,  δενδρολίβανο τυλίχτηκε γύρω της. Η αρχαία Ελληνική του ονομασία, λιβανώτις, συνδέεται άμεσα με την χρήση του: μαζί με το λιβάνι, το μύρο και άλλα φυτά, χρησίμευε για τελετουργικούς καπνισμούς και καθαρμούς. Καιόμενο, στο ύπαιθρο, καθάριζε τον ατμοσφαιρικόν αέρα (Ιπποκράτης).

Το δεντρολίβανο χρησιμοποιεί και η εκκλησία μας στους αγιασμούς. Επίσης ... «Αρχιμηνιά & Αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά..».

Κατά τον Μεσαίωνα, χρησιμοποιήθηκε και σε καλλυντικά σκευάσματα.

Ανέκαθεν συμβόλιζε την αγάπη και την αφοσίωση. Επιβεβαιώνοντας την θεωρία για ενίσχυση της μνήμης, το έδιναν στους ταξιδεύοντες για να μην τους ξεχνούν και το φύτευαν στα Κοιμητήρια για τον ίδιο λόγο. Στον Άμλετ του Shakespeare, η Οφηλία λέει: "There's rosemary, that's for remembrance." (Hamlet, IV. 5.)

Μαγειρική:

Χρησιμοποιούνται αποξηραμένα φύλλα και άνθη του.

Τα φύλλα του, είναι συχνό συστατικό της παραδοσιακής Μεσογειακής κουζίνας σε μεγάλη ποικιλία τροφών. Γίνονται αφέψημα, γέμιση, αρωματίζουν τα ψητά (κυρίως το αρνί, το ψάρι, το βοδινό, το κουνέλι, το κοτόπουλο, τις τηγανητές ή ψητές πατάτες, τα λαχανικά, το ρύζι και διάφορα αλλαντικά) ενώ μικρή ποσότητα, προστίθεται σε σαλάτες.

Φαρμακευτική:

Το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται συστηματικά από το 500 π.Χ. Είναι πλούσιο σε σίδηρο (317 mg), ασβέστιο (6.65 mg) και βιταμίνη Β6 (0.336 mg /100 g), καθώς και σε  βιταμίνη Α, Θειαμίνη. Μαγνήσιο και Μαγγάνιο.
Επιπροσθέτως περιέχει και αρκετά βιολογικώς ενεργά συστατικά και αντιοξειδωτικά όπως καρνοσικό και ροσμαρινικό οξύ καθώς και φλαβονοειδή. Ολόκληρο το φυτό και ειδικότερα τα φύλλα και τα άνθη, περιέχουν λεπτόρρευστο αιθέριο έλαιο το ροσμαρινέλαιο. Το δεντρολίβανο θεωρείται τονωτικό και βοηθητικό της σεξουαλικής λειτουργίας. Τονώνει τη λειτουργία του ήπατος, βοηθά στη μείωση της χοληστερίνης και αναζωογονεί τον κουρασμένο οργανισμό. Η φαρμακευτική χρήση του είναι εξωτερική και εσωτερική.

Εξωτερική χρήση:

Το έγχυμα χρησιμοποιείται ως αντισηπτικό για πληγές, φλεγμονές και κατά της κυτταρίτιδας. Μπάνιο σε αφέψημα δεντρολίβανου καταπραΰνει τους ρευματισμούς. Σε συνδυασμό με άλλα βότανα είναι αποτελεσματικό για το δέρμα της κεφαλής, την τριχόπτωση ακόμη και μετά από χημειοθεραπείες. Το έγχυμα για λούσιμο, βοηθά κατά της αλωπεκίας, δυναμώνει και σκουραίνει τα μαλλιά και βοηθά στη λειτουργία της μνήμης. Άρωμα ευκαλύπτου ψεκαζόμενο σε θαλάμους εργαζομένων ατόμων, έδειξε ότι παρουσίαζαν αυξημένη μνήμη και ευεξία.

Εισπνεόμενο (με φύλλα ευκαλύπτου), διαστέλλει τις αναπνευστικές υποδοχές και ξεμπλοκάρει τη μύτη από ιγμορίτιδα. Γαργάρες του, ανακουφίζουν από τον πονόλαιμο. Το αιθέριο έλαιο με τις αντισηπτικές ιδιότητές του χρησιμοποιείται για πλύσεις του στόματος και διορθώνει την άσχημη αναπνοή.

Εσωτερική χρήση:

Ως ρόφημα, βελτιώνει την μνήμη, την κυκλοφορία του αίματος, δυναμώνει το νευρικό σύστημα, είναι αντισηπτικό και δρα κατά του μετεωρισμού (φούσκωμα). Βοηθά στην δυσπεψία, την ανορεξία, τον πονοκέφαλο (μαζί με χαμομήλι), τις ζαλάδες, νευραλγίες, επιληψία, την κατάθλιψη  κ. ά.

Το αφέψημα των φύλλων του δενδρολίβανου αποτελεί ισχυρό πεπτικό τονωτικό και διεγείρει τη λειτουργία της πέψεως, κινητοποιώντας την έκκριση γαστρικών υγρών, της χολής και τη λειτουργία του ήπατος.

Είναι διεγερτικό της κυκλοφορίας του αίματος και ενδείκνυται για ατονία, υπερκόπωση, εξάντληση, για κατάθλιψη, αϋπνία, άγχος κ.λπ.

Στη γυναικολογία κατέχει σημαντική θέση. Οι τανίνες τις οποίες περιέχει, του προσδίδουν στυπτικές ιδιότητες και θεωρείται κατάλληλο βοηθητικό της ομαλής εμμήνου ρύσεως, επιδρά κατά  της στειρότητας, όταν αυτή οφείλεται σε ορμονικούς λόγους και κατά της νευρικότητας την εποχή της κλιμακτηρίου.

Αντενδείκνυται κατά την εγκυμοσύνη γιατί μπορεί να προκαλέσει αποβολή. Στα χωριά το χρησιμοποιούσαν ως "εκτρωτικό".

Το φυτό έχει επίσης αντισηπτικές, αντιβακτηριδιακές και αποχρεμπτικές ιδιότητες, ενώ είναι εφιδρωτικό και σπασμολυτικό και γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις κρυολογήματος, βήχα, βρογχίτιδας, άσθματος και συναφών παθήσεων.

Αρωματοποιία - Κοσμητική:

Το αιθέριο έλαιο του δενδρολίβανου, παράγεται με απόσταξη των νωπών ανθοφόρων κορυφών του φυτού, και χρησιμοποιείται για  αρωματικές ουσίες του σώματος, σε σαμπουάν, προϊόντα καθαριότητος και πλυντηρίου και σε αποσμητικά χώρου, στο λουτρό και στη σάουνα. Τα άνθη του, σε σακουλάκι στις ντουλάπες, είναι εντομοαπωθητικά όπως της λεβάντας. 

Tο Κορίαννον (Κόλιαντρο ή Κόλιαντρος), το Ορίγανον το κοινόν (Ρίγανη) και η Echinacea (Eχινάκια)

Tο Κορίαννον (Κόλιαντρο ή Κόλιαντρος) , το Ορίγανον το κοινόν  (Ρίγανη) και η Echinacea (Eχινάκια)

Του Κ. Θ. Μπουχέλου

Ομότιμου Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Εισαγωγή

Επιλέξαμε τρία πολύ ενδιαφέροντα εδώδιμα, αρωματικά και θεραπευτικά φυτά τον Κόλιαντρο, τη Ρίγανη και τον Εχίνο. Πρόκειται για φυτά που μπορούν να καλλιεργηθούν σε διαθέσιμους αστικούς χώρους αλλά και στους κήπους, μαζί με πολλά ακόμη αρωματικά και λαχανικά καθημερινής χρήσης.  

 Το Κορίαννον (Κόλιαντρο ή Κόλιαντρος)

 Πρόκειται για το μονοετές φυτό Coriandrum  sativum που ανήκει στην Οικογένεια Apiaceae ή Σκιαδανθή (Umbelliferae), όπου και ο μαϊντανός. Απαντάται και ως κοριός, κουτβαράς αλλά και ως κινέζικος ή περσικός μαϊντανός, επειδή το φυτό συγχέεται με τον μαϊντανό, καθώς τα φύλλα του έχουν παρόμοιο σχήμα και οι ρίζες τους παρόμοιο άρωμα.
Η ρίζα της λέξεως προέρχεται από το κόρις (κοριός), γιατί όταν τρίβονται οι άγουροι καρποί του φυτού, η οσμή τους είναι κορεώδης. Κατάγεται από την Ελλάδα και Μικρά Ασία και ευδοκιμεί στην νοτιοανατολική Ευρώπη, την βόρειο Αφρική και την Ασία.

Οι καρποί είναι περίπου σφαιρικοί, με διάμετρο 3-4 χιλιοστά και με χρώμα, όταν ωριμάσουν, καστανοκίτρινο. Τα φύλλα και οι καρποί του είναι πλούσιοι σε αιθέρια έλαια.

Οι καρποί, συλλέγονται με την πρωινή δροσιά. Τοποθετούνται αμέσως για ξήρανση σε μέρος σκιερό, γιατί αλλιώς χάνουν πολλές από τις ιδιότητες τους. Όταν ξεραθούν εντελώς, χτυπάμε τα κλαδάκια για να αποχωριστούν οι καρποί, οι όποιοι φυλάσσονται σε γυάλινα βάζα. Είναι καλύτερο να φυλάσσονται ολόκληροι και να αλέθονται μόνο πριν από την χρήση τους, γιατί διαφορετικά χάνουν το άρωμα τους όπως και τα φύλλα.

Είναι γνωστός από αρχαιοτάτων χρόνων με το όνομα κορίαννον. Εκείνο που οδήγησε στην χρήση του κόλιανδρου στην ιατρική, ήταν ακριβώς η δυσάρεστη οσμή του. Οι αρχαίοι πίστευαν (και σωστά), ότι κάθε τι με δυνατή και δυσάρεστη οσμή π.χ. σκόρδο, θα πρέπει σίγουρα να έχει και ισχυρές θεραπευτικές ιδιότητες.

Για τις θεραπευτικές εφαρμογές του, υπάρχει πλήθος αναφορών ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε την χρήση του ως φάρμακο. Το ίδιο ο Διοσκουρίδης, ο Θεόφραστος, ο Αριστοτέλης, ο Γαληνός, ο Πλίνιος κ.ά. Έτσι, είχε χρησιμοποιηθεί πριν την ανακάλυψη των αντιβιοτικών κατά του στρεπτοκόκκου που προκαλούσε το ερυσίπελας (επιφανειακή λοίμωξη του δέρματος με σημαντική λεμφαγγειακή προσβολή). Για τις πληγές, τους πονοκεφάλους, τις αιμορροΐδες και ένα σωρό άλλες ασθένειες και τραύματα. Ο Διοσκουρίδης έγραφε ότι η συστηματική χρήση του κόλιανδρου ωφελεί τα μέγιστα στην ανδρική σεξουαλικότητα. Στο «Χίλιες και μία νύχτες» περιγράφεται η ιστορία ενός εμπόρου που μετά από 40 χρόνια ατεκνίας κατάφερε (με τη βοήθεια ενός κοκτέιλ που περιείχε κόλιανδρο) να αποκτήσει παιδιά.

Περιέχει ουσίες που μπορούν να καταπολεμήσουν μύκητες και εντεροβακτήρια π.χ. Salmonella.  Ως αντιφλεγμονώδες, μπορεί να ανακουφίσει από πόνου της αρθρίτιδας. Είναι μια πολύ καλή πηγή ασβεστίου, καλίου, μαγνησίου, μαγγανίου και σιδήρου. Τα χαρακτηριστικά του αυτά, είναι ικανά να ρυθμίσουν τα επίπεδα της χοληστερόλης  στο αίμα.

Τα αντιοξειδωτικά και απολυμαντικά συστατικά του, απομακρύνουν τις τοξίνες του σώματος και συμβάλλουν στην επούλωση της βλάβης των πνευμόνων στους καπνιστές ενώ θεραπευει την διάρροια και την χρόνια δυσεντερία.

Βοηθά τους  διαβητικούς να διατηρούν την ινσουλίνη και το σάκχαρο του αίματος σε σωστά  επίπεδα, τους αλκοολικούς στις βλάβες του ήπατος, τις γυναίκες στην εμμηνόπαυση, ελέγχει την έμμηνο ροή και προστατεύει από φλεγμονές του ουροποιητικού συστήματος. Καθώς μειώνει τη βλάβη των νευρώνων του εγκεφάλου, παίζει σημαίνοντα ρόλο στη θεραπεία της νόσου Alzheimer.

Στη μαγειρική,  χρησιμοποιούνται τα φρέσκα φύλλα και οι αποξηραμένοι καρποί του φυτού. Ο κολιαντρος, παρότι Ευρωπαϊκής καταγωγής, χρησιμοποιείται ευρύτατα στην Μεξικανική κουζίνα, με το όνομα cilantro.

Στην Ινδική κουζίνα, αποτελεί βασικό συστατικό του κάρρυ και του garam masala ενώ στην Αιθιοπία του berbere. Η χρήση του  κόλιαντρου είναι επίσης πολύ διαδεδομένη στην Κυπριακή κουζίνα. Στην Ιταλία (culantro), τον χρησιμοποιούσαν στην μορταδέλλα, ενώ ακόμη και σήμερα στον Ιταλικό νότο τον προσθέτουν στα λουκάνικα. Στην Ταϊλανδεζικη κουζίνα, χρησιμοποιούνται και οι ρίζες, από τις όποιες παρασκευάζεται  άρτυμα (μπαχαρικό). Τα φρέσκα φύλλα χρησιμοποιούνται σε πιάτα με κρέας, ψάρι ή λαχανικά. Οι αποξηραμένοι καρποί του έχουν ζεστή και πικάντικη γεύση, και χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό. Στην Γεωργία, χρησιμοποιούν και τις ανθοταξίες με άωρους καρπούς που έχουν ειδικώς έντονη γεύση.

Στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται απότομη αύξηση στη χρήση του κόλιανδρου στη μαγειρική, μετά τις επιτυχίες της Μεξικάνικης και Ταϊλανδεζικης κουζίνας. Η μεγαλύτερη κατανάλωση στην ΕΕ, γίνεται από την Γερμανία.

Εποχή σποράς & φύτευσης - Θερμοκρασία βλάστησης είναι νωρίς την άνοιξη όταν οι θερμοκρασίες είναι 10-21 C. Η προτεινόμενη εποχή σποράς για υπαίθρια καλλιέργεια: Μάρτιος-Απρίλιος, το Βάθος φύτευσης: 0.5-1.5 εκατοστά, οι Ημέρες βλάστησης: 6-12. Μεταφύτευση γίνεται Συνήθως 25 ημέρες μετά. Η Ωρίμανση γίνεται σε 50 ημέρες μετά την μεταφύτευση. Μπορεί να καλλιεργηθεί στο σπίτι (κήπος, γλάστρες, ζαρντινιέρες, κλπ)  χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Κοινά πρώτης ανάγκης λαχανικά  και αρωματικά φυτά μαζί με το κολίανδρο, μπορούν να καλλιεργηθούν σε κατάλληλους χώρους του σπιτιού όπως μαρούλια, κρεμμύδια, καρότα, κοκκινογούλια, σκόρδα, πράσα, σέλινο, μαϊντανός, μάραθος, φασκόμηλο, μέντα, δυόσμο, βασιλικό, μελισσόχορτα, κ.α.

Το φυτό θεωρείται σχετικώς ανθεκτικό σε εχθρούς και ασθένειες. Όμως, έχει κατά καιρούς απειληθεί από έντομα όπως: αλευρώδεις Bemisia tabaci (Hemiptera: Aleyrodidae), αφίδες Myzus persicae (Hemiptera: Aphididae),  λεπιδόπτερα όπως τα Spodoptera exigua (Lepidoptera: Noctuidae) και Trichoplusia ni (Lepidoptera: Noctuidae), από νηματώδεις Meloidogyne sp. και  Paratrichodorus sp. και βακτήρια όπως τα Pseudomonas spp. Στους εχθρούς προστίθενται και τα σαλιγκάρια.

Το Ορίγανον το κοινόν  (Ρίγανη)

Αρωματικό ποώδες, πολυετές, και θαμνώδες φυτό ιθαγενές της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας. Ανήκει στο γένος Origanum και την Τάξη Lamiaceae. Έχει με κορμό ξυλώδη, τα φύλλα έχουν σχήμα ωοειδές, χνουδωτά και σταχτόχρωμα. Τα κλαδιά του σχηματίζουν ανθοφόρες κεφαλές στις άκρες. Ανθίζει από Ιούνιο μέχρι Αύγουστο αναλόγως της περιοχής.

Περίπου το 75% των ειδών της βρίσκονται στην ανατολική περιοχή της Μεσογείου και ελάχιστα στη δυτική, σε μέρη άγονα και άνυδρα και ενώ αγαπάει υπερβολικά τον ήλιο θα τη βρούμε να αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες, ακόμα και σε μείον 25 βαθμούς.

Αυτό το πολυετές αρωματικό φυτό (φρύγανο), είναι ευρύτατα διαδεδομένο σε όλους τους ξερότοπους της Ελλάδος, αυτοφυές στα πιο άνυδρα και ανεμοδαρμένα βουνά και νησιά της χώρας μας, από την Κρήτη, στη Μακεδονία, στην Πελοπόννησο, ψηλά στον Ταΰγετο και στον Πάρνωνα, και στα περισσότερα νησιά μας. Η άγρια Ελληνική ρίγανη, γνωστή εδώ και πολλές χιλιάδες  χρόνια, είναι η καλύτερη στον κόσμο.

Στην Αρχαία Ελλάδα τη συναντάμε να είναι σύμβολο χαράς και ευτυχίας καθώς τα γαμήλια στεφάνια συνήθιζαν να περιέχουν και κλαδιά ρίγανης αλλά και σαν καρύκευμα στην μαγειρική και σαν ένα από τα βασικότερα και ισχυρότερα  ιάματα.

Είναι το βασικό καρύκευμα των χωρών της Μεσογείου και βασικό συστατικό της Ελληνικής, αλλά και της Ιταλικής κουζίνας.

Σε εργαστηριακές δοκιμές από διάφορα Πανεπιστήμια, έχει αποδειχθεί ότι: οι ιδιότητες της είναι πολλές: Ποια είναι όμως τα συστατικά της με την τόσο μεγάλη βιολογική δράση;

Κυρίως το αιθέριο έλαιό της το ριγανέλαιο. Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης περιέχει δύο κύριες φαινολικές ενώσεις την καρβακρόλη και τη θυμόλη οι οποίες δρουν συνδυαστικά και στις οποίες αποδίδονται οι ισχυρές βιολογικές δράσεις της.

Η αποξηραμένη ρίγανη περιέχει 3 έως 5% αιθέριο έλαιο, σε μερικές δε περιοχές και μόνο στην Ελλάδα, μπορεί να φτάσει και να περάσει το 7%. Οι εξαιρετικά μεγάλες αυτές τιμές βρέθηκαν στην Κρήτη, στην Αμοργό, στο Γύθειο και στη χερσόνησο του Άθω. Τέτοιες υψηλές τιμές δεν έχουν βρεθεί σε καμία άλλη ποικιλία  ρίγανης.

Επιπλέον σε μικρότερες ποσότητες ανιχνεύονται πάρα πολλές ουσίες, όπως  σίδηρος και βιταμίνη C. Η ρίγανη είναι ένα από τα βότανα με το μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. (565 mg %)

Το ριγανέλαιο μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε αυτούσιο στο δέρμα με προσοχή ή όταν πρόκειται για μεγάλες περιοχές ή για περιοχές του δέρματος με πληγές, διαλυμένο σε ελαιόλαδο σε αναλογία  1 / 5  . Είναι καλό ακόμη και για τους μύκητες των νυχιών. Χρησιμοποιείται επίσης για τον πονόδοντο. Η ρίγανη έχει 12 φορές περισσότερη αντιοξειδωτική δράση από το πορτοκάλι, 30 από την πατάτα και 42 από το μήλο.

Οι ισχυρότατες αντιοξειδωτικές ουσίες που περιέχει (ροσμαρινικό οξύ) έτσι όταν προστίθεται σε τρόφιμα τα προστατεύει από την οξείδωση και τον οργανισμό μας από τις νιτροζαμίνες οι οποίες είναι καρκινογόνες ουσίες και πόσο δίκιο είχαν οι παλιές μαγείρισσες που ειδικά το κρέας που επρόκειτο να ψήσουν, το μαρινάριζαν με ρίγανη και δεντρολίβανο.

Οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες της ρίγανης, του δεντρολίβανου, του δυόσμου, του φασκόμηλου,  βοτάνων τα οποία συνήθως χρησιμοποιούμε για να μαρινάρουμε τα κρέατα, αποδίδονται στα φλαβονοειδή τους: η προσθήκη ρίγανης στο ελαιόλαδο ενισχύει την ήδη ισχυρή αντιοξειδωτική του δράση «Ειδικά η ρίγανη περιέχει, με ισχυρότατο αντιοξειδωτικό χαρακτήρα.

Διαπιστώθηκε ότι καταστέλλει την παραγωγή των καρκινογόνων μεταβολιτών (των αφλατοξινών) του μύκητα Aspergillus flavus  , σε ποσοστό 95%. Οι αφλατοξίνες βρίσκονται κυρίως σε ξηρούς καρπούς προελεύσεως χωρών με υπερβολική υγρασία (Ιράν, Ινδία), που δεν έχουν πλήρως αποξηρανθεί.

Σήμερα θεωρείται από τις πλέον αξιόλογες αντικαρκινικές ουσίες που απαντούν στις τροφές, με ισχυρή παρεμπόδιση της « ηπατικής μεταστάσεως ».

Να γιατί ο Ιπποκράτης. ο Ασκληπιός , ο Διοσκουρίδης, ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός και τόσοι άλλοι, υπεδείκνυαν τα βότανα για ένα πλήθος παθήσεων, προτείνοντας για κάθε πάθηση και πρόβλημα την άριστη δυνατή λύση: Γνώριζαν τα μυστικά της υγείας και της ομορφιάς που βρίσκονται κρυμμένα μέσα στα βότανα.

Η ρίγανη είναι εξαιρετικό φάρμακο αλλά δυστυχώς είναι πολύ φθηνή για να ενδιαφέρει τις Φαρμακευτικές  Εταιρείες ... 

Echinacea (Eχινάκια)

Το φυτό

Η επιστημονική ονομασία του φυτού είναι Echinacea angustifolia. Ανήκει στην οικογένεια των Asteraceae.  Ονομάστηκε έτσι από την ελληνική λέξη ἐχῖνος (αχινός), για τα αγκαθωτά άνθη του. Είναι ιθαγενές φυτό της B. Αμερικής και ένα από τα πιο διαδεδομένα βότανα των Ινδιάνων, που το χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύουν από μολύνσεις (πονόλαιμο, βήχα, πονοκέφαλο) μέχρι και δαγκώματα φιδιών. Μετά την εμφάνιση των αντιβιοτικών, η χρήση του περιορίστηκε αρκετά. Από το 1970, λόγω της τάσεως για την εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων, άρχισε και πάλι να διαδίδεται ευρύτερα.

Τώρα είναι ένα από τα πιο γνωστά και διαδεδομένα βότανα, καθώς οι θεραπευτικές του ιδιότητες συνδέθηκαν με την αντιμετώπιση του κοινού κρυολογήματος. Υπάρχουν εννέα ποικιλίες του φυτού, εκ των οποίων οι τρείς χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς.

Χρήσιμα μέρη είναι ολόκληρο το φυτό, δηλαδή η ρίζα, τα φύλλα και τα άνθη του, παρ’ όλο η μεγαλύτερη συγκέντρωση των δραστικών ουσιών βρίσκεται στις ρίζες του, που περιέχουν πολυσακχαρίτες , αιθέρια έλαια, φλαβονοειδή, βιταμίνη C, ελαϊκό οξύ κ.ά. Το βότανο περιέχει πτητικό έλαιο, γλυκοσίδες, αμίδες, φενόλες, αντιβιοτικά πολυακετυλένια, ινουλίνη, λιπαρά οξέα, σίδηρο, πρωτεΐνες, τανίνες και βιταμίνες Α, και E.

Πως δρα

Οι πολυσακχαρίτες του φυτού διεγείρουν την δράση των Τ-Λεμφοκυττάρων, που παράγουν αντισώματα τα οποία καταστρέφουν τους νοσογόνος παράγοντες (ιούς, μικρόβια, μύκητες), γεγονός που εξηγεί την αποτελεσματικότητα του φυτού σε στρεπτοκοκκικές και σταφυλοκοκκικές λοιμώξεις και φλεγμονές.

Στο αίμα επιταχύνει τη φαγοκυττάρωση και καταστρέφει τα βακτήρια. Καταστέλλει την ανάπτυξη των τρυπανοσωμάτων Leishmania donovani,  L. major, και Trypanosoma brucei. Σε κυτταρικό επίπεδο ελαττώνει την παραγωγή του ενζύμου υαλουροδινάση, που καταστρέφει το υαλουρονικό οξύ και οδηγεί σε διάσπαση του συνδετικού ιστού.

 Όσο πιο ενωρίς χρησιμοποιηθεί σε μια εξελισσόμενη προσβολή του οργανισμού, τόσο πιο αποτελεσματική είναι. Για τον ίδιο λόγο είναι χρήσιμη και η «προληπτική» λήψη της σε περίοδο υψηλής νοσηρότητας.
Χρησιμοποιείται πρωτίστως για την τόνωση του ανοσοποιητικού και του λεμφικού συστήματος, γι’ αυτό και αποτελεί την πρώτη επιλογή όταν πρέπει να ενισχυθεί η άμυνα του οργανισμού έναντι των λοιμώξεων του αναπνευστικού (γρίπη, κρυολόγημα). Συχνά χρησιμοποιείται και για την καταπολέμηση φλεγμονών και μολύνσεων (ουρολοιμώξεις), κολικών και δερματικών παθήσεων (ψωρίαση, έρπις, έλκος, πληγές, εγκαύματα, ακμή)..

Στην αγορά, εκτός από φρέσκο και αποξηραμένο βότανο που γίνεται ρόφημα, υπάρχουν εκχύλισμα, σιρόπια, βάμματα, κάψουλες, ταμπλέτες, και αλοιφές.

Ασφαλής χρήση

H εχινάκια δεν είναι τοξική, ενώ οι παρενέργειες που μπορεί να έχει σχετίζονται, ως επί το πλείστον, με ήπιες στομαχικές διαταραχές, αρκεί να λαμβάνεται σωστά. H χρήση της απαγορεύεται σε παιδιά κάτω των 4 ετών, σε εγκύους και γυναίκες που θηλάζουν, όπως και σε άτομα που πάσχουν από , αυτοάνοσα νοσήματα, ανεπάρκειες του ανοσοποιητικού συστήματος. Επίσης, δεν πρέπει να λαμβάνεται από όσους χρησιμοποιούν φάρμακα όπως η κορτιζόνη, γιατί οι ειδικοί πιστεύουν ότι το βότανο καταστέλλει τη δράση τους.

Δεν πρέπει να λαμβάνεται για περισσότερο από 2 μήνες, επειδή χάνει την αποτελεσματικότητά της και μπορεί να μειώσει την άμυνα του οργανισμού.

Μερικά είδη του φυτού Echinacea, καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά σε κήπους. Διατηρούν ένα ελκυστικό φύλλωμα όλο τον χρόνο και αντέχουν σε ποικιλία συνθηκών.

Το φυτό μπορεί να καλλιεργηθεί σε μικρές σχετικά επιφάνειες και στην πόλη (κήπους, μποαλκόνια, ταράτσες, κλπ), αλλά εμφανίζεται με μεγάλη δυναμική σαν συστηματική φαρμακευτική καλλιέργεια με συμβόλαια.